[Źr.] - Źródła i oznaczenia
| W. | Data | Wykaz dat i wydarzeń | Źr. |
|---|---|---|---|
| XIX | 1805 | Na przełomie XVIII-XIX wieku władze wyznaczyły lokalizację nowych cmentarzy, gdy ze względów sanitarnych zabroniono pochówków przy kościołach. Dla katolików przy ul. Nowej, obok istniejącej już wcześniej kapliczki św. Rocha, dla unitów - przy ul. Terebelskiej, a dla Żydów - kirkut także przy ul. Nowej. | 1 |
| XIX | 1800 | Specjalna umowa zawarta w 1800 roku między chrześcijanami a Żydami bialskimi regulowała udział Żydów w gospodarce miejskiej. | 3 |
| XIX | Synagoga w Białej Podlaskiej - zbudowana w pierwszej połowie XIX wieku drewniana bożnica, przy ulicy Pocztowej 7. Prawdopodobnie należała do społeczności chasydzkiej. | 5 | |
| XIX | Synagoga w Białej Podlaskiej została zbudowana na miejscu starej drewnianej synagogi, na wschód od Placu Wolności, w pierwszej połowie XIX wieku według projektu Stefana Koźmińskiego. Miejsce w którym stała, ze względu na działający przy synagodze cheder (szkołę religijną dla chłopców) nazywa się współcześnie Plac Szkolny Dwór. | 5 | |
| XIX | 1807 | Galicja Zachodnia (w tym Biała) została odebrana Austrii i włączona do „Księstwa Warszawskiego" utworzonego przez Napoleona w 1807 roku. | 9 |
| XIX | 1807 | W konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 roku zapisano, że „wszyscy obywatele są równi wobec tego prawa", jednak w przypadku Żydów nie było jasne, czy faktycznie byli obywatelami. | 9 |
| XIX | 1807 | W 1807 roku Biała miała 343 domów i 2718 mieszkańców. | 1 |
| XIX | 1808 | W 1808 roku wydano dekret, który odroczył na dziesięć lat kwestię praw politycznych Żydów. | 9 |
| XIX | 1809 | W wyniku zwycięstwa Napoleona nad Austrią w 1809 roku Galicja Zachodnia (tak Austriacy nazywali obszar między Bugiem a Wieprzem zagarnięty w wyniku III rozbioru Polski) została wyzwolona przez armię księcia Józefa Poniatowskiego (i przyłączona do księstwa warszawskiego, które Napoleon utworzył w 1807 r.) | 1 |
| XIX | 1809 | Cyrkuł bialski w roku 1809 wszedł w skład Księstwa Warszawskiego - departamentu siedleckiego. | 3 |
| XIX | 1809 | Stefania (1809-1832), córka Dominika Hieronima, dobra bialskie wniosła w posagu mężowi księciu Ludwikowi Wittgensteinowi. | 1 |
| XIX | 1809 | Biała była jednym z największych miast Galicji Zachodniej. Na Podlasiu Biała ustępowała tylko Międzyrzecowi, który w 1809 roku liczył 3 tys. mieszkańców | 1 |
| XIX | 1812 | Armia Napoleona z wojskiem polskim u boku ruszyła na wschód, w głąb Rosji. W kilka miesięcy później przeszły przez Białą jej niedobitki, cofające się na zachód. | 1 |
| XIX | 1812-10-15 | 15 października 1812 roku Biała zostaje zajęta przez Moskali i obłożona wraz z okolicą kontrybucjami za udział księcia Dominika Radziwiłła, właściciela Białej, w armii Napoleona. | 3 |
| XIX | 1812-10-18 | 18 października 1812 wojska saskie z armii Napoleona, stoczyły pod Białą bitwę z Moskalami, w której poległo sporo żołnierzy z obydwu stron. | 3 |
| XIX | 1813 | Po udziale w bitwie pod Lipskiem w 1813 roku zmarł książę Dominik Radziwiłł, a Biała przeszła w ręce jego zięcia, rosyjskiego księcia Wittgensteina. | 9 |
| XIX | 1815 | Cesarz Aleksander I jesienią 1815 r., jadąc na kongres wiedeński, zatrzymał się w Białej, gdzie przyjmował przybyłą specjalnie z Warszawy delegację senatu Księstwa Warszawskiego. | 3 |
| XIX | 1815 | W 1815 r. w rezultacie ustaleń kongresu pokojowego w Wiedniu z większości ziem Księstwa Warszawskiego powstało Królestwo Kongresowe, które w listopadzie tego roku otrzymało od cara Aleksandra I Ustawę Konstytucyjną. | 6 |
| XIX | 1815 | Z części ziem Rzeczypospolitej utworzono podporządkowane Rosji Królestwo Polskie na mocy postanowienia Kongresu Wiedeńskiego z 1815 roku, administracyjnie podzielone na województwa, obwody i powiaty. | 1 |
| XIX | 1815 | W 1815 roku po utworzeniu Królestwa Polskiego w Białej pojawili się polscy ułani, dowodzeni przez pułkownika Jana Kozietulskiego. | 6 |
| XIX | 1815 | Po włączeniu Białej do Księstwa Warszawskiego placówka na mocy decyzji Izby Koedukacyjnej uzyskała status szkoły departamentowej, a po utworzeniu Królestwa Polskiego w 1815 roku - status szkoły wydziałowej. | 1 |
| XIX | 1816 | W 1816 roku wprowadzono nowy dekret dotyczący cechu wszystkich handlarzy, zarówno chrześcijańskich, jak i żydowskich. Dekret miał na celu utorowanie drogi dla swobodniejszego rozwoju inicjatywy prywatnej, aby umożliwić ożywienie pracy i przemysłu. Zezwolono teraz na przyjmowanie Żydów do cechów z zastrzeżeniem, że ponieważ nie mają równych praw obywatelskich, nie mogą być wybierani na różne urzędy cechowe. | 9 |
| XIX | 1819 | Od 1800 roku liczba Żydów znacznie wzrosła, dobudowano 31 domów żydowskich i liczba Żydów osiągnęła 2020 dusz w porównaniu do 1457 chrześcijan. | 9 |
| XIX | 1819 | Trakt Brzeski, droga z Warszawy do Brześcia o długości 198 km, została zbudowana w ciągu czterech lat, od 1819 do 1823 roku. | 1 |
| XIX | 1822 | Gminy żydowskie zostają skasowane w roku 1822, a na miejsce gmin powstaje „dozór bożniczny", który był pozbawiony praw autonomicznych, a działalność jego ograniczona była tylko do spraw religijnych. | 3 |
| XIX | 1822 | W roku 1822 zostają ogłoszone dwa zarządzenia antyżydowskie. Jedno ma na celu ograniczenie liczby Żydów w miastach i zapowiada ono, że będą utworzone specjalne okręgi dla Żydów w poszczególnych miastach. Zgodnie z drugim zarządzeniem w miastach, które już posiadają od dawna przywilej: „de non tolerandis judeis", nie wolno tam mieszkać Żydom, a ci, którzy już tam mieszkają, muszą opuścić miasto w ciągu trzech lat. | 3 |
| XIX | 1822 | Józef Ignacy Kraszewski, sławny powieściopisarz, w latach 1822-1826 uczęszczał do szkoły w Białej. | 3 |
| XIX | 1823-1-1 | Wprowadzenie w życie edyktu pierwszego dekretu, który mówi, że od 1 stycznia 1823 roku w każdym domu żydowskim może mieszkać tylko jedna rodzina, a wszystkie pozostałe muszą się wyprowadzić. | 9 |
| XIX | 1823 | W roku 1823 władze powiatowe bialskie otrzymały zatwierdzenie planu ghetta żydowskiego: Zakaz zamieszkiwania przez Żydów oraz prowadzenia przez nich przedsiębiorstw handlowych w Rynku i na ulicach: Lubelska, Warszawska, Międzyrzecka, Reformacka, Janowska i Brzeska oraz w uliczkach sąsiadujących. Żydzi zamieszkali w wyżej wspomnianych ulicach oraz w domach rogowych, graniczących z ulicami dla Żydów wyznaczonych i zabronionych, muszą je opuścić do końca roku 1825. | 3 |
| XIX | 1823 | Plan ghetta żydowskiego z 1823 roku: Żydom przydzielone zostaną ulice Grabanowska (obecnie Moniuszki) i Prosta (od ul. Brzeskiej w górę), a poza tym nowe ulice projektowane, jak np.: Jeruzolimska (między Brzeskiej a Grabanowskiej), Rynkowa (Przechodnia), Nowa, Dzielna (Sadowa). Na tych ulicach można było wznosić wyłącznie domy kamienne, a nie domy drewniane. Dwie rodziny żydowskie będą mogły mieszkać na chrześcijańskich ulicach. Muszą jednak spełniać następujące warunki: prowadzić znaczny handel, posiadać 24000 złotych, znać język polski, francuski lub niemiecki, posyłać dzieci do szkół państwowych, nie wyróżniać się od otoczenia zewnętrznymi znakami (żydowskie stroje, zwyczaje itp.). Zgodnie z ustaleniami z 1822 r. w każdym domu (zarówno na ulicach dozwolonych, jak i zakazanych) może mieszkać tylko jedna rodzina żydowska. | 9 |
| XIX | 1823 | W 1823 roku w Białej pojawił się zalążek przemysłu - Żyd Boruch Offenbach uzyskał pozwolenie na budowę mydlarni, na terenie położonym między miastem a młynami na Woli. | 1 |
| XIX | 1823 | W pierwszej połowie XIX wieku, po wybudowaniu Traktu Brzeskiego w 1823 roku i zorganizowaniu na nim poczty konnej, wybudowano po trasie stacje pocztowe. | 1 |
| XIX | 1825 | We wschodniej pierzei Rynku przed 1825 rokiem stała bożnica żydowska. Odbudowano ją po pożarze nieco na wschód od linii rynku, w miejscu które później zaczęto nazywać Szkolnym Dworem, ze względu na to, że przy bożnicy Żydzi zbudowali także cheder - swoją szkołę. | 1 |
| XIX | 1825 | Rynek bialski został wybrukowany podczas budowy Traktu Brzeskiego, a w 1825 roku zbudowano odwachy rogatkowe. | 1 |
| XIX | 1825 | Stefania otrzymała w spadku dobra bialskie. Z rozkazu cara Aleksandra I w 1825 roku poślubiła carskiego oficera - feldmarszałka Ludwika Wittgensteina i wniosła je w posagu mężowi. | 1 |
| XIX | 1826 | Cmentarz unicko-prawosławny przy ul. Terebelskiej założony w 1826 roku jako cmentarz unicki. W 1875 po likwidacji unii na Podlasiu roku przejęty przez wyznawców prawosławia. | 1 |
| XIX | 1826 | Stara Synagoga w Białej Podlaskiej była pierwszą synagogą w Białej Podlaskiej. Synagoga spłonęła w 1826 roku. Na jej miejscu stanęła nowa murowana synagoga. | 5 |
| XIX | 1827 | Liczba ludności nie wykazywała wzrostu między 1827 a 1857 rokiem. Liczba ludności wynosiła w 1827 roku 3818 mieszkacw. | 9 |
| XIX | 1829 | Lata dwudzieste XIX wieku to czas szybkiego rozwoju miasta. W 1829 roku funkcjonowały w Białej 2 garbarnie, 2 piwiarnie, 3 zakłady produkcji waty, 3 gorzelnie, 1 mydlamia; było 306 zabudowań mieszkalnych, w tym 49 murowanych. Liczba zakładów przemysłowych (11) plasowała Białą na drugim miejscu w województwie. | 1 |
| XIX | Koniec drugiej dekady XIX wieku przyniósł ożywienie gospodarcze w Białej po zniszczeniach czasu wojen napoleońskich. | 1 | |
| XIX | 1830-8-16 | Pożar po raz kolejny zahamował rozwój Białej. 16 sierpnia 1830 roku spłonęło okolo 1/3 zabudowań mieszkalnych, 84 kramy drewniane i 8 murowanych. | 1 |
| XIX | 1830-11-29 | 29 listopada 1830 roku wybuchło powstanie listopadowe. Władze powstańcze obwodu bialskiego na czele z komisarzem Stefanem Borejszą rozpoczęły urzędowanie już na początku grudnia. Od końca stycznia 1831 r. funkcję tę pełnił hrabia Jan Scipion, dziedzic wsi Przewłoka pod Parczewem. | 1 |
| XIX | 1830 | Nauka w szkole została przerwana w latach 1830-32 ze względu na Powstanie Listopadowe. | 1 |
| XIX | 1830 | Zamek Bielski przeszedł w ręce Wittgensteinów około 1830 roku, jako spadek po córce Dominika Stefanii, która wyszła za Wittgensteina. | 4 |
| XIX | 1831-2 | Powstanie nie trwało długo. Już na początku lutego 1831 r. carskie wojska, pod ogólnym dowództwem feldmarszałka Iwana Dybicza wkroczyły do Królestwa Polskiego w celu jego stłumienia. | 6 |
| XIX | 1831 | W 1831 roku jedna z jedenastu kolumn armii Dybicza, dowodzona przez gen. Anrepa, liczącej 115 tysięcy ludzi i 336 dział, wkroczyła z Terespola do Białej. Na załogę garnizonu w tym mieście skierowano rezerwowy batalion brzesko-litewskiego pułku piechoty. | 6 |
| XIX | 1831-7 | Gen.Jewgienij Gołowin patrolujący w lipcu 1831 roku teren Podlasia, skierował do Białej i Międzyrzeca na załogę 900-osobowy oddział. Pod koniec sierpnia na kilka dni Biała została uwolniona przez II Korpus gen. Hieronima Ramoriny, który wyruszył z Warszawy 23 sierpnia celem rozbicia wojsk carskich na Podlasiu i przywrócenia władz powstańczych na tym terenie. | 6 |
| XIX | 1831-8-23 | Przez kilka dni września 1831 r. wydawało się, że Podlasie zostanie uwolnione od nieprzyjaciela. 23 sierpnia ze stolicy nad Bug wyruszył II Korpus Wojsk Polskich gen. Girolamo Ramorino. W siedem dni później Ramorino wkroczył do Białej, serdecznie przyjęty przez mieszczan. | 1 |
| XIX | 1831-9-13 | 13 września 1831 roku II Korpus opuścił Podlasie i w dniach 16-17 września przekroczył granicę austriacką. Był to koniec jakichkolwiek działań powstańczych na Podlasiu. | 6 |
| XIX | 1831 | W czasie powstania 1831 roku szkoła w Białej i mieszkania prywatne profesorów zostały zajęte przez wojska rosyjskie i zamienione na szpital. | 3 |
| XIX | 1832 | Liczba mieszkańców Białej spadła z 3814 w 1829 roku do 3234 osób w 1832 roku, a liczba domów mieszkalnych zmniejszyła się z 306 do 212. | 1 |
| XIX | 1832 | W 1832 roku szkoła powoli wraca do normalnej pracy. Gimnazjum rozwija się na ogół pomyślnie, aż do czasów wprowadzenia języka rosyjskiego, jako wykładowego i nasłania nauczycieli - Rosjan. | 3 |
| XIX | 1832 | Mieszkańcy chrześcijańscy zajmowali się głównie rolnictwem i wyrabianiem kożuchów, Żydzi drobnym handlem. W Białej znajduje się 235 budynków mieszkalnych (w tym 5 murowanych), murowany kościół zbudowany w 1832 roku, jednoklasowa podstawowa szkoła ogólna, w której uczy się 90 uczniów, aresztu, w którym toczy się śledztwo, administracja rejonowa, skarb hrabstwa, Izba Sprawiedliwości Pokoju, biuro Śledczego i poczta. | 4 |
| XIX | 1833 | Plan (że w Białej może zamieszkiwać tylko 30 rodzin żydowskich) leżał dłuższy czas w aktach ministerstwa bez odpowiedzi, dopiero nadeszła odpowiedź w 1833 roku, że ministerstwo definitywnie plan ten odrzuca. | 3 |
| XIX | 1833 | Masowe prześladowania, stosowane względem opornych unitów przez władze zaborcze, posuwające się do gwałtów dzikiej przemocy, do odbierania rodzicom dzieci w celu dokonania na nich aktu chrztu według obrządku prawosławnego, do zabierania kościołów unickich i katolickich na cerkwie, do wysiedlania opornych w głąb Rosji. | 3 |
| XIX | 1834 | Liczba mieszkańców w Białej spadła z 3814 w 1829 r. do 3234 osób w 1832 r.), a liczba domów mieszkalnych zmniejszyła się z 306 do 212. | 9 |
| XIX | 1835 | W 1835 roku na placu w północnej pierzei rynku, zakupionym od Żyda Offenheima, wybudowano ratusz. Był to murowany budynek o dwóch kondygnacjach. Dotąd magistrat nie miał swojego obiektu, urzędował w prywatnych, wynajmowanych domach. | 1 |
| XIX | 1836 | Do połowy 1836 roku odbudowano 41 budynków mieszkalnych, w tym 19 murowanych. Kolejna rozbudowa miała miejsce między 1836 a 1847 rokiem. | 1 |
| XIX | 1837 | W początkach 1837 roku nazwę obwód zamieniono na powiat, a nazwę województwo na gubernię podlaską, która znowu ukazem carskim została zniesiona i włączona do guberni lubelskiej. | 3 |
| XIX | 1837 | W 1837 roku szkoła przeżyła kolejną reorganizację. Ze szkoły, teraz powiatowej, usunięto nauki przyrodnicze, ograniczono nauczanie języka polskiego, a w miejsce historii Polski wprowadzono historię i geografię Rosji. | 1 |
| XIX | 1841 | Spis kupców białskich z 1841 roku: w Białej było 11 szewców, a wśród nich tylko 4 chrześcijan. Z każdym rokiem spadała liczba chrześcijańskich szewców. | 9 |
| XIX | 1841 | Liczba ludności wynosiła w 1841 roku 3588 mieszkańców. | 9 |
| XIX | 1843 | 12 latarni ulicznych ustawiono w centrum miasta w 1843 roku. | 1 |
| XIX | 1844 | Gubernię siedlecką włączono do lubelskiej w 1844 roku ( od 1844 do 1866 r.) | 1 |
| XIX | 1845 | W 1845 roku w Białej działały tylko dwa cechy: murarzy i garncarzy. | 9 |
| XIX | 1850 | Liczba ludności wynosiła w 1850 roku 3456 mieszkańców. | 9 |
| XIX | W budynkach pałacowych w połowie XIX wieku mieścił się Sąd Policji Poprawczej, więzienie poprawcze, Biuro Obwodowe i mieszkania. Przed mostem zwodzonym na fosie od strony północnej wystawiono nową bramę - nową kordegardę. | 1 | |
| XIX | 1856 | W roku 1856 Carowa Aleksandra Fiedorowna zatrzymała się na noc w Białej, gdzie nocowała w siedzibie ówczesnych władz powiatowych - „Ujezdnego Uprawienia" na Placu Wolności. | 3 |
| XIX | 1857 | Liczba ludności wynosiła w 1857 roku 3581 mieszkańców. | 9 |
| XIX | 1859 | Liczba ludności wynosiła w 1859 roku 3786 mieszkańców. | 1 |
| XIX | 1860-5-27 | Białą znów dotknął ogień 27 maja 1860 roku - spłonęło 112 zabudowań, w tym 18 mieszkalnych. | 1 |
| XIX | 1860 | Lata 1860 - 1861 to okres silnych przejawów ducha narodowego, których uzewnętrznieniem był prąd patriotyczny o charakterze manifestacji religijno-narodowych. | 3 |
| XIX | 1861-9-12 | Wielkim wydarzeniem w Białej było, zorganizowane przez unitów 12 września 1861 roku, nabożeństwo. Przybyło na nie okolo 6 tysięcy Polaków i Rusinów. | 1 |
| XIX | 1861 | W Białej w połowie 1861 roku mieszkało wówczas 1382 Polaków, 2394 Żydów, 8 Rosjan i Niemców. Domów murowanych było 57, a drewnianych - 266. | 1 |
| XIX | 1861 | W 1861 roku w Białej powstała pierwsza w Królestwie organizacja powstańcza. Przybrała ona postać komitetu dla północnych powiatów woj. podlaskiego, pod przewodnictwem Edwarda Deskura - właściciela dóbr Horostyta w pow.włodawskim. | 1 |
| XIX | 1862-10 | Powstańczy naczelnik powiatowy Felicjan Tarnowski przewodził obozowi czerwonych, zaś okręgowym naczelnikiem powstania był Baltazar Wolanin - nauczyciel szkoły powiatowej w Białej. Także w końcu października 1862 roku w Białej założył swą kwaterę, poszukiwany przez carską policję, komisarz Komitetu Centralnego Narodowego na woj.podlaskie, Roman Rogiński. | 1 |
| XIX | 1862 | W 1862 roku Żydzi uzyskali prawa obywatelskie w Królestwie Polskim. | 9 |
| XIX | 1863-1-22 | 22 stycznia - Początek powstania. Powstańcze oddziały w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku zaatakowały jednostki rosyjskie stacjonujące na Podlasiu. | 1 |
| XIX | 1863 | W 1863 roku podczas polskiego powstania przeciwko reżimowi rosyjskiemu ludność żydowska Białej szczęśliwie przyjęła z honorami oddział rebeliantów Ragińskiego - dowódcy dywizji. Rabin na polecenie Ragińskiego i jego funkcjonariuszy wygłosił w synagodze ognistą modlitwę i odczytał manifest rządu krajowego. | 9 |
| XIX | 1863-2-1 | Dnia 1 lutego 1863 roku pod Białą zajmowaną przez Rogińskiego, zbliżyły się wojska moskiewskie, w sile 7 kompanii piechoty z działami oraz kozakami pod do wództwem generała Nostitza i rozłożyły się opodal, przy karczmie zwanej Białka. | 3 |
| XIX | 1863-2-6 | 6-7 lutego 1863 roku - Dwudniowe walki powstańców z wojskami rosyjskimi w Siemiatyczach, zakończone sukcesem Rosjan i spaleniem przez nich miasteczka. | 18 |
| XIX | 1863-2-17 | Dnia 17 lutego 1863 roku kompania rewelskiego pułku była rozlokowana w pobliżu Białej, strzegąca trzech mostów i szańców podmostowych pod Woskrzenicami i Zalesiami, dla zachowania komunikacji między Białą a Brześciem. | 3 |
| XIX | 1863-4-12 | Władze rosyjskie ogłaszają amnestię 12 kwietnia roku dla powstańców, jeśli złożą w określonym czasie broń. W pojedynku ginie Stefan Bobrowski, jeden z najzdolniejszych politycznych przywódców powstania. | 18 |
| XIX | 1863-12-15 | Romuald Traugutt 15 grudnia 1863 roku wydał rozkaz reorganizacji powstańczych sił zbrojnych, mający na celu przekształcenie sił partyzanckich w regularną armię. | 18 |
| XIX | 1863 | W 1863 roku po upadku powstania, chcąc utrzymać ludność polską w ryzach oraz by przyśpieszyć rusyfikację, władze carskie wzmocniły istniejące dotąd stałe garnizony wojskowe, a także rozmieściły nowe. | 6 |
| XIX | 1863 | Dziennikarze „Tygodnika Ilustrowanego" odwiedzili miasto i zamek w 1863 roku. | 1 |
| XIX | 1864-9-11 | Ukaz cara Aleksandra II z dnia 11 września 1864 r. był pierwszym krokiem rządu rosyjskiego wcelach rusyfikacyjnych narzucający ludności unickiej, szkoły rosyjskie. Akt ten wywołał protesty wśród ludności unickiej, która uważała się za Polaków. Jednocześnie władze rosyjskie zaczęły niszczyć szkoły polskie, na terenie całego powiatu. | 3 |
| XIX | 1864 | W roku 1864 nastąpiło zniesienie pańszczyzny przez uwłaszczenie włościan, przesunięcie punktu ciężkości produkcji rolnej z dużej na małą własność, zmieniono system gospodarki, zaprowadzono nowsze narzędzia rolnicze, a co najważniejsze zmieniła się w tym czasie poważnie psychika ludności rolniczej - włościańskiej. | 3 |
| XIX | 1864 | W 1864 r. uruchomiono dom-przytułek dla ludzi biednych. W mieście działało więzienie policji poprawczej, funkcjonowała rządowa szkoła obwodowa, 2 szkoły elementarne, szkoła rzemieślniczo-niedzielna i prywatna szkółka żeńska. | 1 |
| XIX | 1864 | W 1864 roku Biała liczyła 5,5 tys. mieszkańców, w tym 2032 Polaków i 3456 Żydów, 28 Niemców, 5 Francuzów oraz 18 Rusinów. Wśród 344 domów mieszkanych było 66 murowanych. | 1 |
| XIX | 1865 | Wprowadzono do szkół język rosyjski jako obowiązkowy w 1865 roku. Rosjanie skasowali zakony Bazylianów i Reformatów, ze szpitala w Białej usunięto polskie zakonnice - Szarytki, sprowadzając na ich miejsce siostry prawosławne, a z gimnazjum usunięto wszystkich polskich profesorów. | 1 |
| XIX | 1866-12-31 | Represyjna ustawa z 31 grudnia 1866 roku po powstaniu styczniowym, podzieliła Królestwo na 10 guberni. Powołano do życia gubernię siedlecką w celu unifikacji administracyjnej ziem Królestwa z resztą Cesarstwa, która podzieliła się na 9 powiatów: siedlecki, węgrowski, sokołowski, konstantynowski, bialski, włodawski, radzyński, łukowski i garwoliński. | 6 |
| XIX | 1866 | W 1866 roku w Białej było około 3456 Żydów, co stanowiło 64,9% ogółu mieszkańców. Miasto znajdowało się pod panowaniem rosyjskim i choć Żydzi stanowili większość mieszkańców, nie mieli oni żadnej władzy politycznej, a gminą kontrolowali chrześcijanie. | 9 |
| XIX | 1866 | W 1866 roku na Wole istniała niewielka fabryka produkująca smar do wagonów. Ta niewielka fabryka należała do Noaha i Leibusha Friedmanów. | 9 |
| XIX | 1867-12-4 | 4 grudnia 1866 roku przywrócono gubernię siedlecką, a w początkach 1867 roku duży powiat bialski podzielono dla celów rusyfikacyjnych na dwa: południowy - bialski z siedzibą w Białej Podlaskiej i północny - konstantynowski z siedzibą w Janowie Podlaskim. | 3 |
| XIX | 1867 | Kościół św. Antoniego: w 1867 roku po kasacie klasztoru kościół stał się filią kościoła parafialnego św. Anny. | 5 |
| XIX | 1867 | Droga żelazna została otwarta w 1867 roku, znana pod nazwą warszawsko - terespolskiej, którą następnie przedłużono do Brześcia i otwarto 1 marca 1870 roku. | 3 |
| XIX | 1867 | Stacja kolejowa w Białej Podlaskiej: w 1867 roku został wzniesiony pierwotny budynek dworca kolejowego (tj. wraz z oddaniem do użytku drogi żelaznej). Była to budowla parterowa typowa dla architektury carskiej Rosji. | 5 |
| XIX | 1867 | W 1667 roku dobra bialskie liczyły tylko 1015 domów, o ponad 700 mniej niż w 1650 roku. | 1 |
| XIX | 1869 | Kościół św. Antoniego - w roku 1869 cerkiew unicka. | 5 |
| XIX | 1870 | Ruiny zamku bialskiego rozebrano w 1870 roku, stawiając z jego cegły kilka domów w mieście. | 3 |
| XIX | 1872 | Szkoła bialska została przekształcona po upadku Powstania Styczniowego w rosyjskie progimnazjum męskie dla ludności greckokatolickiej składające się z pięciu klas. Język rosyjski stał się językiem wykładowym. Język polski ograniczono do roli języka obcego w wymiarze 2 godzin tygodniowo, zaś w 1872 r. usunięto go w ogóle ze szkoły. | 1 |
| XIX | 1873 | Konsystorz chełmski na jesieni 1873 roku wydał okólnik, dający duchowieństwu unickiemu czas tylko do 1 stycznia 1874 roku na dobrowolne przyjęcie prawosławia wraz z wiernymi. Tylko 2 duchownych unickich na 31 przeszło dobrowolnie na schizmę, reszta wraz ze swoimi wiernymi pozostało wiernych wierze ojców. | 3 |
| XIX | 1873 | W 1873 roku z gimnazjum bialskiego usunięto naukę języka polskiego. Wkrótce wprowadzono całkowity zakaz używania języka polskiego zarówno w szkole, jak i poza nią. | 1 |
| XIX | 1873 | Pierwszym fabrykantem wyrobów drzewnych był R. Tajber, od którego odkupił w roku 1895 fabrykę H.B. Raabe. Założycielem fabryki był Niemiec Rudolf Tajber (1837-23.11.1914). W 1873 roku R. Tajber wybudował fabrykę na bardzo małą skalę, jako warsztat produkujący ćwieków szewskich. Po pewnym czasie jako wspólnika fabryki wprowadzono Hersza Ber Raabe (1841-29.10.1907), pobożnego warszawskiego Żyda, który był drobnym sprzedawcą gwoździ Tajbera. Ich firma nazywała się „Tajber & Raabe..." (Fabryka R. Tajbera - H. B. Raabego) [Zdjęcia: Raabe] | 9 |
| XIX | 1874-9 | Fabryka R. Tajbera - H. B. Raabego: Na początku 1874 roku obywatel pruski Rudolf Tajber i mieszkaniec Warszawy Hersh-Ber Raabe, na przedmieściu miasta Biała, zwanej Wolą, założyli pierwszą wówczas w okolicy fabrykę ćwieków szewskich. Fabryka mieściła się w drewnianym dwupiętrowym domu, we wrześniu 1874 roku została ukończona i oddana do użytku. [Zdjęcia: Raabe] | 11 |
| XIX | 1874-4 | W kwietniu 1874 roku trzy roty wojska przymaszerowały z Białej do wsi Hrud, w gminie Witulin, by zmusić unitów tej wsi do chrztu dzieci. | 3 |
| XIX | 1874 | 20 pułk kozaków wysłano z Warszawy do Białej i najbliższych okolic w 1874 roku. Miał on pacyfikować wystąpienia miejscowej ludności, spowodowane likwidacyjnymi działaniami władz rosyjskich w stosunku do Cerkwi unickiej. | 6 |
| XIX | 1874 | Istniejąca od 1874 roku Bialska Ochotnicza Straż Pożarna posiada 58 czynnych członków, zaś wspierających - 87. | 3 |
| XIX | 1875-1-24 | Gubernator siedlecki Gromeka 24 stycznia 1875 roku oświadczył w Białej Podlaskiej deputowanym włościańskim i 28 księżom unickim, którzy przeszli już na prawosławie, że car zezwala miłościwie na przyłączenie 45 unickich parafii do cerkwi prawosławnej. | 1 |
| XIX | 1875 | Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wybudowany jako cerkiew unicka św. Barbary: w 1875 roku, w czasie prześladowania Kościoła na Podlasiu przez rząd rosyjski, świątynię zamieniono na cerkiew prawosławną, zaś Bazylianów zesłano na Sybir. [Zdjęcia: Cerkiew prawosławna, Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny] | 22 |
| XIX | 1875 | Kościół św. Antoniego: w latach 1875-1915 cerkiew prawosławna; wyposażenie kościoła zostało przeniesione do okolicznych parafii, między innymi konfesjonały, ławki, ołtarze Matki Bożej i św. Antoniego, figury świętych Piotra i Pawła, obrazy, monstrancja, pacyfikał oraz ornaty - do sąsiedniego kościoła św. Anny [Zdjęcia: Cerkiew prawosławna] | 5 |
| XIX | 1875 | W 1826 roku cmentarz unicko-prawosławny przy ul. Terebelskiej został założony jako cmentarz unicki. W 1875 roku po likwidacji unii na Podlasiu został przejęty przez wyznawców prawosławia. | 1 |
| XIX | 1875 | Po skasowaniu unii przez rząd rosyjski w 1875 roku, unici poszli do kościoła łacińskiego i chociaż władze rosyjskie rejestrowały ich już jako prawosławnych. | 3 |
| XIX | 1875 | W najbardziej prawosławnych wsiach na terenie gminy przed rokiem 1875 zamieszkiwała ludność polska, wyznania unickiego, o czym świadczą pomniki zachowane do dnia dzisiejszego na cmentarzach prawosławnych, których nagrobki zawierają napisy w języku polskim. | 3 |
| XIX | 1875 | Z chwilą zniesienia unii i przymusowego wprowadzenia prawosławia na Podlasiu po roku 1875, zreorganizowane gimnazjum w Białej staje się narzędziem gwałtownej rusyfikacji do tego stopnia, że od 1875 roku nawet naukę religii katolickiej wykładano po rosyjsku. | 3 |
| XIX | 1875 | Na 40 duchownych, na terenie obecnego powiatu bialskiego, tylko 2 przeszło na prawosławie. Z czasów skasowania unii w 1875 roku na 10 duchownych deportowano do Rosji „za opór" - 6, do Galicji - 1, umarło wskutek prześladowań 3, na prawosławie nie przeszedł ani jeden duchowny | 3 |
| XIX | 1876 | Fabryka ćwieków znajdująca się pod bezpośrednim zarządem i pod przewodnictwem jednego ze współwłaścicieli, szczególnie zaznajomionego z branżą Rudolfa Tajbera, szybko się rozwinęła i udoskonaliła, co umożliwiło Tajberowi już w 1876 roku wybudowanie kamiennego domu, przeznaczonego częściowo na pomieszczenia mieszkalne, częściowo na magazyn zapasów gwoździ. | 4 |
| XIX | 1876 | Pozostałości zamku rozebrano w 1876 roku na polecenie obecnego właściciela Bialej, a na ich miejscu założono ogród, pozostawiając jedynie budynki gospodarcze i dwie wieże, w których obecnie mieści się więzienie. | 4 |
| XIX | 1878 | Liczba ludności wynosiła w 1878 roku 7112 mieszkańców, liczba domów osiągnęła 350. | 9 |
| XIX | 1878 | W latach siedemdziesiątych XIX wieku w Białej powstał pierwszy obiekt koszarowy. Koszary znajdowały się przy ul. Artyleryjskiej 58 pomiędzy obecnymi ulicami: Sitnicką, Artyleryjską i Akademicką. Zarówno teren, jak i powstałe tam zabudowania, należały do bialskiego kupca I gildii Szmula Piżyca, który wynajmował je dla armii rosyjskiej. Pierwszy z obiektów pobudowanow 1878 roku, a kolejne w latach następnych. | 6 |
| XIX | 1878 | Prawdopodobnie w koszarach Piżyca w latach 1878-1888 kwaterowała część 17 Brygady Artylerii, w okresie 1888-1910 druga Brygada Arylerii, a w latach 1910-1914 drugi dywizjon artylerii ciężkiej. | 6 |
| XIX | 1878 | Strażackie stowarzyszenie myśliwych działa w Bialej od 1878 roku. | 4 |
| XIX | 1879 | Fabryka R. Tajbera - H. B. Raabego: W 1879 roku fabryka ćwieków spłonęła wraz ze wszystkimi maszynami i urządzeniami, ale w tym samym roku zamiast spalonego drewnianego domu postawiono murowany, dwupiętrowy budynek z dobudówkami na maszynę parową i suszarnię. [Zdjęcia: Raabe] | 4 |
| XIX | 1881 | Po pogromach w Rosji w 1881 roku miało miejsce kilka przypadków emigracji Żydów do Białej. | 9 |
| XIX | W latach 80-tych ubiegłego XIX wieku, prawie wszystkie lasy wokół Białej, a także majątek Białe, należały do księcia Hohenlohe. | 9 | |
| XIX | 1883-4-7 | 7 kwietnia 1883 roku urodził się w Białej Maksymilian Apolinary Hartglas - działacz syjonistyczny, jeden z czołowych polityków żydowskich przedwojennej Polski, adwokat, publicysta, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I i II kadencji w latach 1919-1930. | 5 |
| XIX | 1883 | W 1883 roku w Białej stacjonowały 1 i 6 Bateria Bialska z 17 Brygady Artylerii, a także 3 rota 34 Rezerwowego Batalionu Piechoty. | 6 |
| XIX | 1883 | W 1883 roku wybuchł pożar, który zniszczył wszystkie domy w mieście. | 9 |
| XIX | 1883 | Korpus główny pałacu zburzono w 1883 roku. | 1 |
| XIX | 1883 | Cały rynek obudowany jest kamienicami z XIX wieku. Wzniesiono je po rozbiórce ruin zamku Radziwiłłów w 1883 roku. | 1 |
| XIX | W latach osiemdziesiątych XIX wieku Szymon Krideshtein wzniósł swoje koszary wojskowe przy ulicy Janowskiej, która sięgała aż do końca ulic Garntzarskij i Sitnickiej. Dziesięć lat później, gdy Szmuel Piżyc wzniósł swoje koszary na ulicy Artileriske, wojsko opuściło koszary Szimona Kriedszteina i przeniosło się do koszar Szmula Piżyca. Z tego powodu w mieście toczyła się bitwa pomiędzy Krideshteinem a Piżycem. | 9 | |
| XIX | 1884-12-31 | Szpital św. Karola Boromeusza: W czasie zaboru rosyjskiego, 31 grudnia 1884 roku, Siostry Miłosierdzia zostały przemocą usunięte przez władze rosyjskie, zaś przez władze rosyjskie sierociniec został zamieniony na szpital, a zarząd jego oddany Prawosławnemu Komitetowi Powiatowemu, który osadził tu siostry prawosławne, a szpitalowi nadał nazwę Szpital św. Marii Magdaleny. | 3 |
| XIX | 1885 | Około 1885 roku w mieście działała żydowska instytucja Beis Lechem - „Chleb dla potrzebujących", której zadaniem było odwiedzanie domów żydowskich i zbieranie w piątki chały (chleba szabatowego) oraz chleba. Zebrane chałki i chleby rozdawano wśród potrzebujących, którzy wstydzili się chodzić do domów i prosić o chleb. | 9 |
| XIX | 1885 | W roku 1885 lub 1886 miasto nawiedziła potężna powódź. Lód na rzece stopniał, a pływające na rzece bryły lodu rozbiły wszystkie mosty na Krznie. Komunikacja między miastem a Wolej została zerwana. | 9 |
| XIX | 1886 | W latach 1886-1891 Stefan Żeromski przyjeżdżał do Białej - polski prozaik, publicysta, dramaturg; pierwszy prezes polskiego PEN Clubu, prezydent Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. | 1 |
| XIX | 1890 | Około 1890 roku w Białej wybuchł pożar. W czasie pożaru spłonęły domy przy ul. Grabanowskiej, Prostej, z wyjątkiem Talmud Tory. W miejscu, gdzie dziś stoi więzienie, szybko zbudowano „zemliankes" (ziemne chaty), w których na jakiś czas osiedlili się ofiary pożaru. | 9 |
| XIX | 1890 | W latach 1890-1893 grupa młodych Żydów zorganizowała bibliotekę, kupowali z Warszawy książki w języku jidysz. Rabin Białej dowiedział się o tajnej bibliotece i zdołał usunąć hebrajskie księgi, które spalił w swoim domu. Księgi w języku jidysz zostały podzielone pomiędzy członków, dzięki czemu uniknęli tego samego losu. | 9 |
| XIX | 1890 | W latach 1890-1893 w Białych istniało tajne koło młodych Żydów studiujących hebrajski i rosyjski. | 9 |
| XIX | 1892 | Oprócz częstych pożarów, w 1892 roku Polskę ogarnęła zaraza cholery, która przyniosła miastu zniszczenia, smutek i szok. Wobec braku szpitala żydowskiego w Białej, chorych przewożono do Talmud Tory. Dotknęło to także chrześcijan. Rabin nakazał swoim chasydom, aby w czasie wielkich świąt nie przychodzili na jego podwórko. Cholera trwała około dwóch miesięcy i wiele osób zginęło. | 9 |
| XIX | 1894 | Około 1894 r. gmina żydowska zakupiła dom w pobliżu więzienia przy ulicy Prostej i zorganizowała w nim Talmud Torę . Znajdował się tam także przytułek żydowski. | 9 |
| XIX | 1894 | Biała miała już własną (żydowską ) gazetę (w 1894 roku). Gazeta ukazała się w 1894 roku i nosiła nazwę „Antyfanatyzm". Oczywiście mówiąc „własna gazeta" trzeba wziąć pod uwagę okoliczności, w jakich żyli ci ludzie, którzy odważyli się wydawać gazetę. Musieli poświęcić swoją walkę przeciw fanatyzmowi tamtych czasów, który kładł ogromny nacisk na tych, którzy szukali drogi do wolnego myślenia. Redaktorem gazety był nauczyciel języka hebrajskiego Szolem Ratshin i jego koledzy-dziennikarze: Mosze Kawwe, Abraham Urmacher i Zaltzman z Szedletza. Gazeta była pisana ręcznie przez Hinecha Vinograda i ukazała się w trzech egzemplarzach: dla Białej, dla Siedliec i dla Janowa. | 9 |
| XIX | 1895 | Fabryka R. Tajbera - H. B. Raabego: Na przełomie 1895 i 1896 r. Rudolf Tajber sprzedał cały majątek i przeniósł się wraz z rodziną do Żytomierza, gdzie zbudował jeszcze większą fabrykę tej samej branży. [Zdjęcia: Raabe] | 17 |
| XIX | 1896 | Fabryka H. B. Raabego: Po kilku latach spółka została rozwiązana, a Raabe pozostał jedynym właścicielem fabryki. Nazwa fabryki została zmieniona na „H. B. Raabe". Raabe powiększył fabrykę i zaczął produkować prawidła do butów. Później założył on tartak. [Zdjęcia: Raabe] | 9 |
| XIX | 1897 | W 1897 roku ludność żydowska Białej licząca 6382 osoby (nieco ponad 55% ogółu mieszkańców). | 9 |
| XIX | 1897 | Fabryka H. B. Raabego: W roku 1897 fabryka utworzyła nowy dział kopyt szewckich, którymi obsługiwała bardzo rozległe rynki krajowe i zagraniczne. [Zdjęcia: Raabe] | 3 |
| XIX | 1897 | W latach 1897-1898 został pobudowany obecny gmach więzienny. | 3 |
| XIX | 1897 | Według spisu ludnosci od 1897 roku według języka ojczystego na terenie Bialej Podlaskiej statystyki wykazują (bez wojska rosyjskiego) okolo: 28% Polaków, 9% Wielkorosjan, 1% Małorusinów, 62% Żydów; na terenie przedwojennego powiatu bialskiego okolo: 35% Polaków, 2% Wielkorosjan, 40% Małorusinów, 23% Żydów; Statystyki wykazują w Bialej Podlaskiej 13090 mieszkańców (z wojskiem - okolo 4%), na terenie powiatu - 76687 | 10 |
| XIX | 1898 | W 1898 roku Żydówka Helena Adolpuvna Kogan, obywatelka Rosji, urodzona w Odessie i mieszkająca we Francji, nabyła cały zespół pałacowy Radziwiłłów. Miała bardzo duży biznes i przedsiębiorstwa z wieloma oddziałami w rosyjskich miastach. Samuel Dikler, Żyd z Odessy, został wyznaczony zarządcą majątku Białej. | 3 |
| XIX | Miasto znajdowało się pod panowaniem rosyjskim i choć Żydzi stanowili większość mieszkańców, oni nie mieli żadnej władzy politycznej, a gminą kontrolowali chrześcijanie. Do końca XIX wieku Żydzi decydowali się mieszkać w sąsiedztwie przypominającym getto. Życie żydowskie skupiało się wokół dziedzińca rabinackiego, domów modlitwy i domów nauki. Nie mieli oni prawie nic wspólnego ze światem zewnętrznym. | 9 | |
| XIX | Pod koniec XIX wieku Biała były twierdzą judaizmu ściśle religijnego. Narzucone przez siebie getto trwało do końca XIX wieku, kiedy życie Żydów zaczęło się zmieniać. Rozpoczęła się walka między częścią młodzieży a ortodoksami. Edukacja ogólna w państwowej szkole średniej, syjonizm i Bund zapoczątkowały zmiany. | 9 | |
| XIX | Pod koniec XIX wieku Biała miała szpital, dwie ochronki dla około 30 dzieci, dwie szkoły początkowe, gimnazjum rosyjskie, seminarium nauczycielskie, stację pocztową, telegraf i stację kolei warszawsko-terespolskiej. | 1 | |
| XIX | W końcu XIX i początkach XX wieku ulicę Kolejową zabudowano pięknymi drewnianymi domami, w formie podmiejskich dworków stojących w obszernych ogrodach. | 1 | |
| XIX | W XIX wieku liczba Żydów znacznie wzrosła i przewyższyła liczebnie chrześcijan. W Białej było 354 domy (bez Woli), z czego 32% stanowili Żydzi. W każdym domu żydowskim mieszkało 1,36 rodziny; w każdym domu chrześcijańskim - 1,16 rodziny. | 9 | |
| XIX | Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się imigracja Żydów z Bialej do Kanady. | 9 | |
| XIX | Na przełomie XIX i XX wieku dzieci z rodzin chasydzkich zaczęły uczęszczać do szkół publicznych. | 9 | |
| XIX | Na przełomie XIX i XX wieku w Białej przebywało okolo 7000 żołniery rosyjskich, co zauwaalne było na każdym kroku. | 6 | |
| XIX | Na przełomie XIX i XX wieku Anton Denikin służył w Białej Podlaskiej, 2 Brygada Artylerii - (rosyjski wojskowy, polityk i pisarz; jeden z najważniejszych przywódców antybolszewickich sił podczas wojny domowej w Rosji). | 6 |