Wiek XVI-XVIII

W.DataWykaz dat i wydarzeńŹr.
XVI1508W 1508 roku Dobra bialskie wydzielono z międzyrzeckich.1
XVI1510Pomiędzy 1510 a 1514 r. Biała otrzymała prawa miejskie. Biała po raz kolejny zmieniła właściciela przechodząc w ręce zięcia Zabrzezińskiego -Jerzego Iwanowicza Ilinicza, który otrzymał potwierdzenie wielkoksiążęce na Białą i Wistycze w 1510 r.1
XVI1525Parafia św. Anny w Białej Podlaskiej: Marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, Grzegorz Iwanowicz Illinicz, buduje pierwszy kościół. Kościół ten był drewniany. W 1525 roku podniesiono ją do rangi kościoła farnego.16
XVI1527Jerzy Illinicz podzielił dobra bialskie pomiędzy czworo swoich dzieci: Stanisława, Szczęsnego, Jadwigę - żonę Jana Abramowicza Ezofowicza oraz Hannę - żonę Piotra Kiszki, wojewody połockiego. Jerzy Illinicz zmarł w 1527 roku.1
XVI1527W 1527 roku w testamencie zmarłego Jerzego Illinicza mówi się, że Biała jest miastem prywatnym.1
XVI1536Biała była we władaniu małżeństwa Kiszków od 1536 roku, (mieli 3/4 miasteczka) oraz Szczęsnego Illinicza. Część Białej przejął syn Jerzy w wyniku śmierci Szczęsnego jego.1
XVI1541Od Kiszków Biała - wraz z dużymi dobrami na terenie obecnego powiatu bialskiego i włodawskiego - przeszła po śmierci jednego z ostatnich w tej linii Kiszków na jego żonę Zofię Radziwiłłównę, która zmarłą w 1541 r., a przez nią do rodu Radziwiłłów, stając się jedną z siedzib tego domu w linii ołyckiej i nieświeskiej.3
XVI1566Od województwa podlaskiego w 1566 r. odłączono ziemię brzeską (z takimi miastami jak Biała Podlaska, Kodeń, Brześć, Włodawa, czy Kobryń), z racji utworzenia nowego województwa brzeskiego.6
XVI1569W 1569 r. po zawarciu unii polsko-litewskiej położenie Białej nabrało jeszcze większego znaczenia. Biała stała się bowiem pierwszym miastem Wielkiego Księstwa Litewskiego leżącym na lewym, zachodnim brzegu Bugu.1
XVI W drugiej połowie XVI wieku, za czasów Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki, w Białej już był poważny zamek obronny.3
XVI Osadnictwo żydowskie w Białej Podlaskiej ma długą historię, sięgającą XVI wieku, kiedy to w Polsce i na Litwie osiedlili się Żydzi wypędzeni z Niemiec i Austrii.3
XVI1575Już około 1575 roku w Białej istniała gmina żydowska.9
XVI1580Krzysztof Radziwiłł, znany również jako Sierota, był pierwszym właścicielem Białej z Radziwiłłów. Zamek Biała był wzmiankowany już w kronikach około 1580 roku.4
XVI1582W 1582 r. została zbudowana pierwsza cerkiew prawosławna w Białej Podlaskiej.20
XVI W Białej funkcjonowała parafia prawosławna już w XVI wieku, skupiająca rusińską część mieszkańców miasta oraz okolicznych wsi.1
XVI1583Mikołaj Krzysztof Radziwiłł zwany „Sierotką" (1549-1616), syn Mikołaja Czarnego. Właściciel części Białej od 1583 r.1
XVI1589W końcu XVI wieku rozwój miasta zahamował potężny pożar w 1589 roku.1
XVI1591W 1591 roku Barbara пo śmierci męża, mająca kłopoty finansowe, oddała Białą pod zastaw Mikołajowi Krzysztofowi Radziwiłłowi „Sierotce" za 20 tys.1
XVI1593W 1593 roku pierwszy szpital w Białej ufundowała księżna Elżbieta Eufemia z Wiśniowieckich.1
XVI1594W 1594 roku Mikołaj Krzysztof Radziwiłł „Sierotka" stał się właścicielem całej Białej - miasta i dworu.1
XVI1595W 1595 roku powiat bialski cały, po unii brzeskiej, zgłosił swój akces do unii.3
XVI1596Kościół św. Anny w Białej Podlaskiej: Książe Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (zwany Sierotka) funduje nowy, murowany kościół, stojący do dziś.16
XVI Już od XVI wieku miasto posiadało prawo do sześciu jarmarków, co dowodzi, że musiało być większym ośrodkiem życia gospodarczego.3
XVI Cmentarz przy kościele św. Anny, najstarszy, był założony już w XVI wieku.1
XVI Na potrzeby szkoły książę Aleksander Ludwik Radziwiłł, ówczesny właściciel miasta, podarował murowany budynek zbudowany pod koniec XVI wieku przez jego matkę Eufemię z Wiśniowieckich.1
XVI W Białej, w końcu XVI wieku, pracowało trzech piekarzy, pięciu „przekupników", jeden bednarz, jeden cieśla, młynarze - przy grobli na Krznie pracowały dwa młyny i ogrodnicy.1
XVII1601W 1601 roku w Białej było 36 domów rynkowych, 92 domy uliczne i 8 „chałup nędznych" - razem 136 domów.1
XVII1616Aleksander Ludwik (1594-1654), syn „Sierotki". Właściciel Białej w latach 1616-16544
XVII1620Około 1620 roku została zbudowana kaplica zamkowa pw. św. Jozafata Kuncewicza. W kaplicy spoczywały relikwie św. Jozafata.5
XVII1621Aleksander Ludwik Radziwiłł potwierdził w przywileju z 1621 roku fakt wcześniejszej lokacji miasta, na prawie magdeburskim, przez Jerzego Illinicza.1
XVII1621W przywileju nadanym miastu Białej w roku 1621 przez księcia Aleksandra Ludwika Radziwiłła znajdujemy pierwsze ślady historyczne Żydów w Białej.3
XVII1621Jeszcze przed 1621 r. Żydzi w Białej posiadali przywileje, zgodnie z którymi byli zwolnieni z różnych opłat na rzecz dworu szlacheckiego.9
XVII1621Zgodnie z edyktem wydanym w 1621 roku Żydzi nie mogli mieszkać w centrum miasta (na „Rynku") i nie mogli mieć więcej niż trzydziestu domów w miescie, w których przy czym mieszkała tylko jedna rodzina (w każdym). W rzeczywistości nie było żadnych ograniczeń, które ograniczały liczbę domów żydowskich i ich rodzin do 30 (w mieście było 112 domów żydowskich i 166 rodzin).9
XVII1622W 1622 roku książę Aleksander Ludwik Radziwiłł rozpoczął budowę zamku w Białej, zawierając umowę na wykonanie projektu budowli z muratorem i mieszczaninem lubelskim Pawłem Negronim.1
XVII1623Stanisław Kłodziński był pierwszym, odnotowanym w źródłach, wójtem bialskim w latach 1623-28, zaś burmistrzem - Sebastian Zawadzki.1
XVII1627-7-15Biała płonęła 15 lipca 1627 roku.1
XVII1628-12-12Ksiądz proboszcz Krzysztof Wilski-Ciborowicz sporządził akt fundacyjny Akademii Bialskiej, określający kocepcje organizacyjne szkoły, na którą założyciel przeznaczył cały swój majątek. W 1628 r. Aleksander Ludwik Radziwiłł, właściciel Białej, przekazał na potrzeby szkoły budynek.21
XVII1629-9-6Biała płonęła 6 września 1629 roku1
XVII1629-9-15Biała płonęła 15 września 1629 roku1
XVII1630Obszary obecnego powiatu bialskiego, jak wynika z dokumentów z r. 1630, pod względem administracji kościoła obejmował dekanat janowski, w którym były parafie: Janów, Biała, Dokudów, Rossosz, Łomazy, Huszcza, Malowa Góra i Kodeń.3
XVII1630Akademia Bialska rozpoczęła działalność jako tak zwana kolonia Akademii Krakowskiej21
XVII1631-10-29Biała płonęła 29 października 1631 roku. Spalono stodoły ze zbożem.1
XVII1633Przy Akademii Bialskiej istniała biblioteka, założona około 1633 roku.1
XVII1635-6-5Biała płonęła 5 czerwca 1635 roku1
XVII1635-6-25Biała płonęła 25 czerwca 1635 roku1
XVII1635Michał Kazimierz (1635-1680), syn Aleksandra Ludwika, hetman polny i podkanclerzy litewski. Właściciel Białej w latach od 1654 do 1680 r.1
XVII1642Szkołę bialską ukończył Jan Gawiński - jeden z większych poetów w XVII wieku. Około roku 1642 był on uczniem Akademii bialskiej .3
XVII1646W 1646 r. Spłonęła pierwsza cerkiew prawosławna w Białej Podlaskiej.20
XVII1648W październiku 1648 roku pierwszy zagon kozacki dotarł do Białej, gdy Chmielnicki uderzył na Brześć. Biedota miejska pomogła kozakom w plądrowaniu Białej. Część grabieżców ujęto i sądzono ich publicznie w styczniu 1649 roku na bialskim rynku.1
XVII Wieżyczka wschodnia. Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej. Pochodzi z 1. połowy XVII w., w stylu barokowym.5
XVII Wieża wjazdowa (zwana wartowniczą). Wybudowana w pierwszej połowie XVII wieku, połączona ćwierćkolistą szyją bramną z bramą wjazdową. Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej5
XVII Spustoszenia poczynione przez kozaków sprawiły, że książę podjął decyzję o ufortyfikowaniu Białej. Na początku lat pięćdziesiątych XVII wieku wykonano wały obronne wraz z fosami.1
XVII1650Biała otrzymała w roku 1650 od księcia Michała K. Radziwiłła herb miasta przedstawiający świętego Michała walczącego ze smokiem.9
XVII1653Na zamku w Białej w roku 1653 książę Michał Kazimierz Radziwiłł, hetman polny litewski, gościł króla Jana Kazimierza i prawie cały senat, bezpośrednio po zakończeniu sejmu brzeskiego.3
XVII1654W 1654 roku Aleksander Ludwik Radziwiłł zmarł w Bolonii, w drodze powrotnej z Rzymu do kraju.1
XVII1655Na bialskim zamku miał się odbyć w 1655 roku zjazd stanów litewskich i z tej okazji przyjechał do miasta król Jan Kazimierz, przebywając w gościnie u księcia przez tydzień.1
XVII1657Podczas znanego potopu szwedzkiego, w roku 1657, ziemia brzeska ulega zniszczeniu wskutek rabunków wojsk Rakoczego, księcia siedmiogrodzkiego oraz króla szwedzkiego Karola Gustawa.3
XVII1660-1-8Oddziały rosyjskie kniazia Iwana Andrejewicza Chowańskiego w dniach 8 i 9 stycznia 1660 roku zdobyły i spaliły miasto.1
XVII1665Na zamku odbył się zjazd Stanów Litewskich w roku 1665, na którym radzono nad sposobami zażegnania toczących się wojen.2
XVII1668Na bialskim zamku w roku 1668, król Jan Kazimierz przebywał po raz drugi, gdzie trzymał do chrztu syna Radziwiłła.2
XVII1671Książę Michał Kazimierz Radziwiłł sprowadził do Białej Reformatów, fundując im w 1671 roku kościół pw. św. Antoniego i klasztor na terenach między Akademią Bialską a Krzną.1
XVII1672Kościół św. Antoniego. W latach 1672-1684 został wzniesiony murowany kościół.5
XVII1676-5-20W Białej było według danych z 20 maja 1676 roku „wszystkiego głów tak męskich jak i damskich 323", a ponadto kilkudziesięciu Żydów.1
XVII1676Anna z Sanguszków (1676-1746), rządziła w Białej w latach 1720-1746.1
XVII1680Karol Stanisław (1669-1719), syn Michała Kazimierza. Właściciel Białej w latach 1680-1719.1
XVII1683W roku 1683 siostra Jana III Sobieskiego, księżna Katarzyna Radziwiłłowa, na pamiątkę zwycięstwa pod Wiedniem wzniosła barokową wieżę. (Jej dolną część zbudowano w XVII wieku, razem z pałacem.)2
XVII1688W 1688 roku Karol Stanisław Radziwiłł objął ządy W Białej, nazwany przez współczesnych - Justus, od 1686 roku kanclerz wielki litewski.1
XVII1690W 1690 roku syn ks. Michała Kazimierza - Karol Stanisław Radziwiłł, zwany Sprawiedliwym, ufundował wraz z matką kościół i klasztor Bazylianów.3
XVII1691Zachowany na pieczęci z 1691 roku najstarszy wizerunek herbu Białej, przedstawia św. Michała stojącego na zabitym smoku.1
XVII1693W roku 1693 szewcy bialscy otrzymali od dworu Radziwiłłowskiego przywilej utworzenia sobie cechu.3
XVII1695Cech bialski w roku 1695 otrzymuje dodatkowy przywilej, że może pobierać opłaty od żydowskich kupców nie tylko od obuwia, lecz od każdej wyprawionej skóry do obuwia.3
XVII Brama wjazdowa. Zbudowana w IV ćwierci XVII wieku z fasadą komponowaną na wzór łuku triumfalnego. Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej5
XVIII Wojska szwedzkie rządziły miastem podczas wojny północnej (początek XVIII w.), gdy Polska stanęła po stronie Rosji przeciwko Szwecji.9
XVIII1706W 1706 roku miasto i zamek zostały zniszczone przez oddział żołnierzy szwedzkich pod dowództwem Karola XII podczas wojny szwedzko-polskiej.9
XVIII1706Miejsca przechowywania ciała św. Jozafata Kuncewicza (Unicki arcybiskup połocki, bazylianin, święty Kościoła katolickiego): 1706-1765 Kaplica zamkowa w Białej Podlaskiej, 1765-1873 Cerkiew św. Barbary w Białej Podlaskiej5
XVIII1709Trzy oficyny. Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej. Wybudowane przed 1709 r. flankują dawny dziedziniec paradny, zamieniony w XIX wieku na park miejski.5
XVIII1711W 1711 roku miał miejsce pożar w czasie szalejącej zarazy, mówiono, że w Białej i okolicznych wsiach ucierpiało ogółem 559 dusz chrześcijańskich.9
XVIII1716W roku 1716 Karol Stanisław Radziwiłł założył w Białej Pódlaskiej, instytut Panien Miłosierdzia, który przekształcił się w obecny szpital św. Karola Boromeusza.3
XVIII1719W 1719 roku zmarł Karol Stanisław.1
XVIII1720Anna z Sanguszków (1676-1746), żona Karola Stanisława, rządziła w Białej w latach 1720-1746.3
XVIII1720W latach 1720-38 Konrad Blank, Szwajcar, prowadził w zamku pracownię malarską kopiując i malując portrety Radziwiłłów.1
XVIII1721W mieście funkcjonowała od 1721 roku do początku lat czterdziestych pracownia kobierców, głównie dla potrzeb zamku.1
XVIII1725Biała miała w 1725 roku 181 domów chrześcijańskich oraz 26 na przedmieściu Wola, a także 75 domów żydowskich.1
XVIII1728W 1728 r. żona Karola Stanisława - Anna z Sanguszków Radziwiłłowa rozpoczęła odbudowę zamku ze zniszczeń wojennych.1
XVIII1733Ksawery Dominik Heski zwany Starym, malarz pochodzenia żydowskiego, był w latach 1733-64 nadwornym artystą księżnej Anny i jej syna Michała Kazimierza.1
XVIII1733Księżna założyła wytwórnię kilimów w 1733 roku, a później - wytwórnię sukna.1
XVIII1738W Białej w 1738 roku ruszyła tzw. farfurnia, czyli manufaktura wyrabiająca „garnitury zastawy stołowej" z fajansu.1
XVIII1739Przeprowadzono generalny remont kościoła św. Anny w 1739 roku.1
XVIII1740W 1740 roku w Białej było 208 domów chrześcijańskich i 108 żydowskich.1
XVIII1742W 1742 r. w mieście było 447 rodzin, z czego 37% stanowiły rodziny żydowskie.9
XVIII1742W 1742 roku w Białej było 202 domy chrześcijańskie (plus 17 na Woli) i 112 żydowskich.1
XVIII1742Już w 1742 roku ludność żydowska Białej posiadała własny szpital.9
XVIII1743W 1743 roku werdykt wydany w Dubnie brzmiał: relikwie Józefata Kuncewicza pozostaną w Białej, ale pod warunkiem, że zbuduje się dla nich specjalną świątynię.1
XVIII1746Hieronim Florian (1715-1760), młodszy syn Karola Stanisława, podczaszy, a później chorąży litewski. Właściciel Białej w latach 1746-60.1
XVIII1747W 1747 roku bialską rezydencję objął Hieronim Florian Radziwiłł i od razu zajął się nowym urządzeniem miasta.6
XVIII1747Na wschód od rynku, na miejscu starej, drewnianej cerkwi po wezwaniem św. Ducha, w 1747 roku rozpoczęła sie budowa nowej świątyni przy ul. Brzeskiej.1
XVIII1747Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, dawniej cerkiew unicka i cerkiew prawosławna: Kościół wybudowany jako cerkiew unicka św. Barbary w latach 1747-1759 staraniem Radziwiłłów i zakonu Bazylianów do którego w 1765 r. zostały przeniesione relikwie św. Jozafata Kuncewicza.22
XVIII1748Liczba Żydów w roku 1748 wynosi 870 dusz, a w roku 1823 - 2020, wobec 1457 chrześcijan, zaś w roku 1850 już 3456, wobec 2083 chrześcijan.3
XVIII1752Hieronim Florian w 1752 roku założył w Białej teatr. Wystawiano sztuki niemieckie i dworskie w specjalnie do tego celu zbudowanym Komedyhauzie, zlokalizowanym w południowozachodniej części parku zamkowego.1
XVIII1759W 1759 roku do nowego kościoła przeniesiono uroczyście relikwie Józefata Kuncewicza, przechowywane w kaplicy zamkowej Radziwiłłów.1
XVIII1760Michał Kazimierz II „Rybeńko" (1702-1762), syn Karola Stanisława, brat Hieronima, hetman wielki litewski i wojewoda wileński. Rządził w Białej w latach 1760-62.1
XVIII1762Karol Stanisław II „Panie Kochanku" (1734-1790), syn „Rybeńki", wojewoda wileński. Rządził w Białej (z przerwami) w latach 1762-90.1
XVIII1764-7-1Starosta wieluński Jan Mikołaj Chodkiewicz na czele nadwornych milicji zjawił się w Białej i 1 lipca 1764 roku całkowicie spustoszył zamek i miasto.1
XVIII1764W roku 1764, w czasie zamieszek, jakie wybuchły w Polsce w związku z elekcją ostatniego króla polskiego, Stanisława Augusta Paniatowskiego, gmina żydowska w Białej przeżyła dramat agresji, który cudem zakończył się bez ofiar śmiertelnych.9
XVIII1765Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, dawniej cerkiew unicka i cerkiew prawosławna: Prawdopodobnie około 1765 roku kościół obecny został wykończony na miejscu poprzedniego kościoła wybudowanego w roku 1690.3
XVIII1767„Panie Kochanku", pogodzony już z rosyjskim imperium, w 1767 roku wrócił do kraju.1
XVIII1768W Białej w 1768 roku było już 12 murowanych kamienic.1
XVIII1769Od 1769 do 1772 roku trwały ciężkie dla Białej czasy. Przez opuszczoną Białą przechodziły raz oddziały konfederackie (wojska konfederacji barskiej), raz rosyjskie, raz królewskie, niszcząc i rabując miasto.1
XVIII1772-8-5Rosja, Prusy i Austria 5 sierpnia 1772 r. Podpisały w Petersburgu traktaty rozbiorowe dotyczące podziału ziem Rzeczypospolitej18
XVIII1775Komisja Wychowania Publicznego w 1775 roku wyróżniła bialską szkołę za poziom nauczania.1
XVIII1775Ustawa z 1775 roku o podymnym określała Białą jak „miasteczko rolnicze", a były wtedy trzy rodzaje miast - większe, mniejsze i rolnicze.1
XVIII1776W 1776 r. po ponownym powrocie do kraju księcia Karola Stanisława „Panie Kochanku" rozpoczęto prace restauracyjne w zamku.1
XVIII1777Zmienił się status szkoły w 1777 roku - została ona oddana pod zarząd Akademii Wileńskiej.1
XVIII1778Hieronim Wincenty (1759-1786), syn Michała Kazimierza „Rybeńki", brat „Panie Kochanku", podkomorzy litewski. Rządził w Białej od 1778 do 1786 r.1
XVIII1778Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku" w 1778 roku ponownie wrócił z zagranicy.1
XVIII1780-8Zamek w pełnej krasie przyjmował cesarza Austrii Józefa II w sierpniu 1780 roku.2
XVIII1785-9-24Cała ulica w centrum miasta spłonęła w dniu 24 września 1785 roku.1
XVIII1786Dominik Hieronim (1786-1813), syn Hieronima Wincentego, ostatni męski potomek linii nieświesko-ołyckiej. Właściciel Białej w latach 1786-18131
XVIII1786Po śmierci księcia Hieronima Wincentego w 1786 roku rządy w Białej objęła jego żona Zofia Fryderyka, córka księcia Anzelma von Thum und Taxis, naczelnego komisarza sejmowego cesarza niemieckiego.1
XVIII1787-3-88 marca 1787 roku spłonęło 53 domy.1
XVIII1787Białę nawiedziło kilka dużych pożarów w roku 1787, które poważnie zniszczyły miasto, wyrządzając wielkie szkody, powodując upadek miasta.3
XVIII1788W 1788 roku w wyniku kilku pożarów spłonęło aż 76 zabudowań mieszkalnych, 2 spichlerze i 2 browary.1
XVIII1789Cesarz Józef II przejeżdżał przez miasto w 1789 roku, wracając z wizyty w Petersburgu.9
XVIII1792W 1792 roku dobrami bialskimi zarządzał w imieniu księcia Dominika Radziwiłła jego ojczym - Andrzej Kaznowski.1
XVIII1794Generał polski Karol Sierakowski w roku 1794 szedł przez Białę ze swoją armią przeciw Suworowowi, który również tędy przechodził, by stoczyć bitwę pod Maciejowicami.3
XVIII Suworow w swoich pochodach po Polsce zatrzymywał się w samej Białej parokrotnie.3
XVIII1794-9We wrześniu 1794 roku po klęsce pod Brześciem wojsk powstańczych gen. Sierakowskiego, do Białej wkroczyły wojska rosyjskie. Zostały tu do III rozbioru Polski w 1795 roku1
XVIII1795Biała Podlaska znalazła się w granicach Austrii w wyniku III rozbioru Rzeczypospolitej w 1795 r.6
XVIII1795Oddziały radziwiłłowskich wojsk ordynackich przebywały w Białej (z kilkoma większymi lub mniejszymi przerwami) do 1795 roku, czyli do III rozbioru Polski.6
XVIII1796-1-25Biała aż po rzekę Bug została przyznana Austrii po upadku powstania Kościuszki. Tajny radca cesarski baron Margelik wkroczył do Białej dnia 25.1.1796 roku, mianowany generalnym gubernatorem.3
XVIII1797Biała miała w 1797 roku 325 domów i 1500 mieszkańców.1
XVIII Czas austriackiej okupacji był okresem spokoju w historii Białej.1