[Źr.] - Źródła i oznaczenia
| W. | Data | Wykaz dat i wydarzeń | Źr. |
|---|---|---|---|
| XX | 1944-1 | W styczniu 1944 r. AK zniszczyła linie telefoniczne wokół dróg wylotowych z Białej Podlaskiej. Akcja spowodowała przerwę w łączności garnizonu niemieckiego z Siedlcami, Łukowem, Trespolem, Parczewem i Lublinem. | 8 |
| XX | 1944-2-18 | 18 lutego 1944 r. rząd polski na emigracji zatwierdził plan akcji „Burza". Akcja „Burza" miała być realizowana stopniowo i strefowo - od wschodu na zachód. Ścisłe kierownictwo AK uznało, że okręg lubelski będzie znajdował się w trzeciej strefie (kolejności) uruchamiania „Burzy". | 8 |
| XX | 1944 | Wiosną 1944 r. na terenie Obwodu Biała Podlaska zorganizowano jeszcze jeden oddział partyzancki. W styczniu 1944 roku dowódca Inspektoratu Radzyńskiego podpułkownik Stefan Drewnowski polecił porucznikowi Stanisławowi Chmielarskiemu - w porozumieniu z kapitanem Sewerynem Świeprawskim ps. „Szymon" i porucznikiem Czesławem Rosińskim ps. „Kozioł" - przystąpić do czynności wstępnych związanych z organizacją i tworzeniem oddziału dywersyjnego do zadań specjalnych. | 1 |
| XX | 1944-3-21 | 21 marca 1944 r. miały miejsce kolejne egzekucje w Grabarce. Rozstrzelano wówczas więźniów oskarżonych o współdziałanie z komunistami. | 8 |
| XX | 1944-3-30 | 30 marca 1944 r. oddział BCh pod dowództwem Piotra Tywoniuka ps. „Iskra" zarekwirował w gorzelni w Huszlewie 1000 litrów spirytusu na zakup broni od Niemców z lotniska w Białej Podlaskiej. | 8 |
| XX | 1944-4-12 | 12 kwietnia 1944 roku Niemcy rozstrzelali 12 osób i spalili 13 gospodarstw we wsi Sielczyk. Powodem było „zakłócenie" zabawy przez żołnierzy ukraińskich, którzy uważając się za pokrzywdzonych udali się po pomoc do żandarmerii niemieckiej. Mieszkańców wsi uznano za bandytów. | 2 |
| XX | 1944-4-14 | W nocy z 14 na 15 kwietnia 1944 roku AK w Obwodzie Biała Podlaska otrzymała zrzut broni. W nocy z 14 na 15 kwietnia 1944 roku z rzutami do Polski wystartowało 13 samolotów, w tym 5 polskich i 8 brytyjskich. | 8 |
| XX | 1944-4-25 | 25 kwietnia 1944 roku część I Batalionu Podlaskiego pod dowództwem Bolesława Horaczyńskiego ps. „Kamyk" uderzył na tartak, gdzie po ostrym starciu z ochroną niemiecką zarekwirowano pasy transmisyjne oraz podpalono tartak, uniemożliwiając w ten sposób produkcję parkietów z dębiny. | 8 |
| XX | 1944-4-30 | 30 kwietnia 1944 r. partyzanci „Lotnego Oddziału Leśnego AK" „Zenona" rozbili pod wsią Wygodą oddział żandarmerii z zadaniem wykrycia radiostacji i jej likwidacji. | 8 |
| XX | 1944 | Jednostki Wehrmachtu uczestniczyły w akcjach antypartyzanckich, jak również w akcjach represyjno-policyjnych. Wiosną 1944 roku zadania te realizowały między innymi batalion ochronny 688 - Biała Podlaska i batalion piechoty - Ostlegion 790 na północnej Lubelszczyźnie. | 1 |
| XX | 1944 | Wiosną 1944 r. Armia Krajowa dokonała dwukrotnie próby uwolnienia swoich członków uwięzionych w bialskim więzieniu śledczym przy ul. Dreszera (ul. Łomaska). Udało się zbiec tylko 2 akowcom. | 8 |
| XX | 1944-5-3 | Strona polska próbowała podpisać porozumienie dotyczące współdziałania i w rezultacie 3 maja 1944 roku odbyło się spotkanie przedstawicieli AK, AL i oddziałów sowieckich. | 8 |
| XX | 1944-5-8 | W połowie maja 1944 r. oddziały podporządkowane Obwodowi Biała Podlaska AK otrzymały rozkazy do wykonania akcji „Burza". 8 maja 1944 r. oddział partyzancki porucznika S. Wyrzykowskiego ps. „Zenon" otrzymał rozkaz i zadania następujące: 1. 1 lipca 1944 r. Przejść na południe od linii kolejowej i szosy Brześć - Międzyrzec Podlaski do rejonu wsi Witoroż. 2. Atakować cofające się oddziały niemieckie na powyższych szlakach, wysadzając mosty na rzece Krznie na wschód od Białej Podlaskiej oraz na szosie Biała Podlaska - Wisznice. 3. Atakować lotniska w Białej Podlaskiej i Małaszewiczach. 4. Współpracować z Armią Czerwoną w zajęciu Białej Podlaskiej i Międzyrzeca. Obsadzić w Białej Podlaskiej stację kolejową, lotnisko, starą i nową elektrownię, pocztę, magistrat, starostwo, koszary 34 pp i 9 pułku artylerii lekkiej oraz zabezpieczyć inne obiekty przed zniszczeniem i rabunkiem. | 8 |
| XX | 1944-5-22 | 22-28 maja 1944 r. oddział partyzancki „Zenona" stoczył szereg potyczek z Niemcami na terenie lasów mierzwickich. Oddział „Zenona" przybył tam celem zbrojnej ochrony terenów „nadburzańskich" w czasie wydobywania z bagien nadrzecznych niewypału rakiety V-2. | 8 |
| XX | 1944-5-22 | 22 maja 1944 r. w gajówce Pustosz oddział bechowców ze szkoły podchorążych, walcząc z bandytyzmem w dniu, rozbroił 5-osobową bandę rabunkową. Wszystkie akcje zwalczające bandytyzm i przestępczość powodowały pośrednie osłanianie ludności cywilnej. | 8 |
| XX | 1944-5-28 | 28 maja 1944 r. czternastu partyzantów z I Batalionu BCh im. Ziemi Podlaskiej pod dowództwem Stefana Jabłońskiego ps. „Leon", ścięło słupy telefoniczne na drodze Jabłoń - Rudno. | 1 |
| XX | 1944-5 | W maju 1944 r. Armia Krajowa przeprowadziła w całej Polsce specjalną akcję eliminacji zdrajców i konfidentów narodu polskiego pn. „Kośba". W ramach akcji „Kośba" zastrzelono współpracownika gestapo volksdeutscha Stolarczyka i konfidenta gestapo Śledzia. W Białej Podlaskiej patrol z OP 34. pp AK, w składzie „Gozdawa" i „Rudy", dokonał zamachu na volksdeutscha Konstantego Bałdygę - podoficera bialskiego gestapo, sadystę i mordercę m.in. Żydów. | 8 |
| XX | 1944 | Późną wiosną 1944 r. niemiecki kontrwywiad wojskowy i gestapo szukali kontaktów z polskim podziemiem w celu nakłonienia go do zaprzestania walki i porozumienia na płaszczyźnie walki z komunistami i Związkiem Sowieckim. | 8 |
| XX | 1944-6-2 | 2 czerwca 1944 roku patrol dywersyjny z oddziału „Lecha" (pod dowództwem Stanisława Kołodzieja ps. „Sten") zabrał ze szpitala w Białej postrzelonego 30 maja 1944 r. przez żandarmerię, sierż. podch. Stanisława Szerszenowicza ps. „Szreniawa", żołnierza AK. Przebrani za żandarmów (jeden w mundurze z pełnym ekwipunkiem oraz dwóch cywili), żołnierze Armii Krajowej w biały dzień weszli na teren szpitala. Lekarz po pewnym czasie wydał pacjenta. Unikając szczęśliwie niemieckiego pościgu, wozem konnym rannego przewieziono do punktu sanitarnego w okolicach Rossosza. | 1 |
| XX | 1944-6-10 | 10 czerwca 1944 r., na kilka tygodni przed wyzwoleniem, rozstrzelano 20 zakładników w Grabarce. | 8 |
| XX | 1944-6-16 | 16 czerwca 1944 r. patrol bojowy w sile 5 ludzi pod dowództwem „Zenona", ostrzelał ogniem karabinowym na szosie Łosice - Sarnaki, w pobliżu wsi Woźniki, niemiecką kolumnę samochodową w tym samochód Werlera, zdążający w kierunku Łosic. Wszyscy Niemcy znajdujący się w pojeździe zginęli. | 8 |
| XX | 1944-6-21 | 21 czerwca 1944 r. patrole z oddziału „Zenona" przy pomocy okolicznej ludności przyjęły w rejonie wsi Swory i Woroniec lądujących na spadochronach siedmiu amerykańskich lotników z zestrzelonego w czasie przelotu nad okupowaną Polską, bombowca typu latająca forteca. | 8 |
| XX | 1944-6 | W czerwcu 1944 r. nastąpiła intensyfikacja akcji bojowych ze strony Batalionów Chłopskich i wszystkich oddziałów leśnych. Jednym ze sposobów walki z wrogiem było przeciwstawienie się jego usiłowaniom pacyfikowania miejscowości na Podlasie. | 1 |
| XX | 1944-6 | W czerwcu 1944 roku zostało zlikwidowane ostatnie komando robocze Żydów pracujące w warsztatach, magazynach i składach wojskowych przy ul. Dreszela (ul. Łomaska). Wehrmacht i gestapo rozstrzelało około 300 Żydów na łące nad Krzną, zwaną Kołychawa i w lesie Rudka koło lotniska. | 8 |
| XX | 1944-7-1 | 1 lipca 1944 r. Niemcy rozstrzelali we wsi Chotycze 30 mieszkańców pobliskich miejscowości. | 8 |
| XX | 1944-7 | Od września 1939 r. do końca lipca 1944 r. na przymusowe roboty do Rzeszy zostało wywieziono z Białej Podlaskiej około 1000 osób. | 8 |
| XX | 1944-7 | W lipcu 1944 r. liczba żołnierzy AK w szczytowej fazie rozwoju w powiecie bialskim sięgała ok. 4000. Na terenie powiatu bialskiego ruch ludowy był najsilniejszy z działających tam ugrupowań politycznych. Zbrojna ludowa konspiracja przybrała nazwę Bataliony Chłopskie (Bch). | 8 |
| XX | 1944-7-12 | Letnia ofensywa Armii Czerwonej stworzyła zupełnie nową sytuację militarną na Lubelszczyźnie. 12 lipca 1944 r. wydał komendantowi okręgu Komendant Główny rozkaz uruchamiający „Burzę". Wraz z przesunięciem się frontu na zachód, obwód Biała Podlaska przystąpił do działań bojowych. Akcję „Burza" w powiecie bialskim realizowały głównie oddziały partyzanckie 34 pp, które weszły w fazę bezpośrednich walk z Niemcami, cofającymi się na zachód. | 1 |
| XX | 1944-7 | Do końca lipca 1944 r. oprócz AK na terenie miasta i powiatu działały jeszcze inne organizacje konspiracyjne. Najbardziej liczącą się wśród nich były Bataliony Chłopskie. Miasto i powiat bialski stanowiły Obwód BCh nr 8 podporządkowany Komendzie Okręgu BCh w Lublinie. | 8 |
| XX | 1944-7-15 | 15 lipca 1944 r. 3-osobowy patrol BCh przeprowadził zasadzkę na cofającą się grupę Węgrów i efektem zasadzki było zdobycie wozu taborowego, koni oraz broni. | 8 |
| XX | 1944-7-15 | 15 lipca 1944 r. miała miejsce ostatnia zbiorowa egzekucja w lesie w pobliżu Grabarki. | 8 |
| XX | 1944-7-15 | W dniach 15-16 lipca 1944 r. ostateczny wariant „Burzy" został zatwierdzony przez kierownictwo sztabu okręgu. W Lublinie odbyła się odprawa oficerów typowanych na dowódców wielkich jednostek partyzanckich, a także oficerów sztabu okręgu. | 8 |
| XX | 1944-7-16 | Decydujące znaczenie w przeprowadzeniu akcji „Burza" miało przybycie 16/17 lipca 1944 r. w wyznaczony rejon koncentracji, oddziału „Zenona". Był to najliczniejszy oddział wśród podległych Inspektoratowi Radzyńskiemu AK. | 8 |
| XX | 1944-7-18 | 18 lipca 1944 r. oddział BCh pod dowództwem Franciszka Bancarzewskiego zarekwirował z magazynu w Białej między innymi około 1000 kg cukru na potrzeby swej organizacji. | 8 |
| XX | 1944-7-20 | 20 lipca 1944 r. oddział BCh pod dowództwem „Włóczęgi" poprzez zaminowanie części szosy, przygotował zasadzkę na drodze Rossosz-Dubica, w którą wpadł samochód pełen żołnierzy. W wyniku wybuchu samochód wyleciał w powietrze. | 1 |
| XX | 1944-7-21 | W trzeciej dekadzie lipca 1944 roku do akcji „Burza" wszedł oddział „Zenona". 21 lipca 1944 roku pod wsią Dubów, na szosie z Białej do Wisznic, partyzanci „Zenona" zniszczyli niemiecką kolumnę samochodową, zabijając 14 żołnierzy wroga i 5 raniąc. | 1 |
| XX | 1944-7-22 | W dniach 22 i 23 lipca 1944 r. rozpoczął się odwrót z Białej własowców i stacjonujących w mieście wojsk węgierskich. Nieco później opuściły miasto garnizon niemiecki i policja, zabierając ze sobą zapasy z magazynów na Vinecie i w kościele OO Reformatów. Pozostały tylko jednostki frontowe okopując się w linii rowów strzeleckich, rozciągających się od ul. Sitnickiej - poprzez szosę janowską - do traktu brzeskiego, po Sielczyk i Sidorki. Rowy te wykopała w maju-czerwcu 1944 r. miejscowa ludność, spędzana przymusowo do pracy. Stanowiły one fragment drugiej linii obronnej Wehrmachtu za Bugiem. | 2 |
| XX | 1944-7-26 | Niemcy zniszczyli doszczętnie wiele innych obiektów, między innymi drewniane budynki koszar 34 pp przy ul. Warszawskiej. | 19 |
| XX | 1944-7-26 | 26 lipca 1944 roku Biała Podlaska została zajęta przez oddziały Armii Czerwonej wraz z oddziałami AK działającymi w ramach Akcji "Burza". | 1 |
| XX | 1944-7 | W lipcu 1944 roku pierwsze dni wolności mieszkańcy Białej Podlaskiej przeżywali w euforii. Ujawniły się struktury legalnego Rządu Londyńskiego. Jan Makaruk, reprezentujący rząd na uchodźstwie, rozpoczął urzędowanie w gmachu starostwa, a w magistracie nowy burmistrz - Tomasz Kowalewski. Porządku w mieście pilnował silny oddział Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i jednostka Wojskowej Służby Ochrony Powstania, dowodzona przez rtm. Jerzego Kaczyńskiego. Początkowo Armia Czerwona nie przeszkadzała w tych działaniach na rzecz odbudowy państwowości polskiej. | 9 |
| XX | 1944-7-26 | Po wyzwoleniu Białej przez Armię Czerwoną, 26 lipca 1944 roku z leśnych kryjówek do Białej wróciło około 26 Żydów. Wśród 26 Żydów znaleźli się także ci, którzy nie pochodzili z Białej Podlaskiej, którzy w czasie okupacji niemieckiej znaleźli się w Białej. Ludność chrześcijańska przyjęła powrót garstki Żydów bez szczególnej sympatii. | 1 |
| XX | 1944-7-27 | 27 lipca 1944 roku Jan Makaruk, powiatowy delegat w czasie okupacji, teraz starosta bialski, zwołał posiedzenie utworzonego spontanicznie dzień wcześniej Komitetu Obywatelskiego z myślą o organizacji władz miejskich. | 8 |
| XX | 1944-7-30 | 30 lipca 1944 r. zakończyła się akcja „Burza" w Obwodzie AK Biała Podlaska. | 8 |
| XX | 1944-7-31 | Od 31 lipca do 10 sierpnia 1944 r. stan osobowy 34 pp AK (bez Komendy Miasta) wynosił: 1 479 ludzi, w tym: 58 oficerów, 5 chorążych, 17 podchorążych, 222 podoficerów i 1 177 szeregowych. Wojskowa Służba Kobiet (WSK) była samodzielną jednostką o charakterze pomocniczym względem Armii Krajowej. Tworzyła ją, a następnie kierowała nią Aniela Carnelli ps. „Aniela". | 1 |
| XX | 1944-7 | Przez kilka tygodni lipca i sierpnia 1944 r. Podlasie oddychało wolnością. „Władza ludowa" z Lublina na razie nie zainteresowała się tą częścią „Polski Lubelskiej", nie miała sił i możliwości, by w terenie pozbawionym komórek PPR oraz oddziałów Armii Ludowej, zorganizować administrację podległą PKWN. Podlaska DP AK stała się jedyną wielką jednostką AK, której Sowieci nie rozbroili po przejściu frontu. | 8 |
| XX | 1944-8-5 | 5 sierpnia 1944 r. przybył do Białej Podlaskiej Franciszek Piątkowski mianowany przez „władzę ludową" w Lublinie na pełnomocnika PKWN na miasto i powiat Biała Podlaska. Nowo przybyły miał zadanie powołania nowej władzy polityczno-administracyjnej. | 8 |
| XX | 1944-8-6 | Rtm. Jerzy Haczyński został powołany na Komendanta miasta - który to urząd sprawował do 6 sierpnia 1944 r. 7 sierpnia został mianowany komendantem powiatu Biała Podlaska. W tymże dniu funkcję Komendanta miasta przejął por. Bohdan Zaręba ps. „Feliks". Przy Komendzie Miasta zorganizowano kancelarię i Straż Bezpieczeństwa. Komenda Miasta i powiatu mieściły się w budynkach bialskiego starostwa w parku miejskim. | 8 |
| XX | 1944-8-10 | Około 10 sierpnia 1944 r. w Łomazach odbyło się pierwsze konsultacyjne posiedzenie z przedstawicielami władz powiatowych Stronnictwa Ludowego. | 8 |
| XX | 1944-8-10 | W lipcu 1944 roku oddziały Armii Krajowej były rozbrajane przez oddziały Armii Czerwonej. Rozwiązały się i rozbroiły oddziały 34 pp AK - I i II batalion w dniach 10-11 sierpnia 1944 roku. Posiadaną broń i amunicję ukryto w dobrze zakonspirowanych miejscach, znanych tylko wtajemniczonym. Żołnierze z tych oddziałów rozeszli się do domów. Do Białej Podlaskiej przybył na kwaterę jedynie III batalion pod dowództwem kpt. Józefa Strzęciwilka ps. „Dunin". Żołnierze zajęli kwatery w barakach poniemieckich przy ul. Warszawskiej. | 1 |
| XX | 1944-8-11 | W koszarach znaleźli się także żołnierze z bialskiej placówki AK. W taki sposób powstał bodaj jedyny na terenie Polski Lubelskiej garnizon Wojska Polskiego, nie związany z PKWN i Armią Czerwoną. Przez 3 dni, od 11 do 13 sierpnia 1944 r., żołnierze 34 pp pełnili normalną służbę garnizonową, wystawiając warty i patrole wojskowe. | 8 |
| XX | 1944-8-13 | 13 sierpnia 1944 roku NKWD aresztowało kilkunastu oficerów AK, przebywających wówczas w Białej Podlaskiej, a wśród nich ppłk. S. Drewnowskiego ps. „Roman", dowódcę 34 pp AK i jego adiutanta por. Franciszka Bartosika ps. „Szczyt". Aresztowano też komendantów powiatu i miasta, dowódców kompanii asystencyjnej i Straży Bezpieczeństwa oraz naczelnika więzienia. Część żołnierzy osadzonych w obozie na Majdanku wcielono do Ludowego Wojska Polskiego, zaś opornych wywieziono do ZSRR. | 8 |
| XX | 1944-8-14 | 14 sierpnia 1944 roku utworzono pierwszą Powiatową Radę Narodową w Białej Podlaskiej. Na przewodniczącego został powołany F. Piątkowski (PPR), a w skład Prezydium weszli: S.Makowiecki - zastępca przewodniczącego (SL), B. Kosiński - sekretarz (PPS), J.Makaruk - członek (SL) i J.Onyszczuk - członek (SL). W strukturach powiatowych znalazło się 10 działaczy oddelegowanych przez PPR, 3 - PPS, 10 - SL i 5 reprezentantów związków zawodowych. | 8 |
| XX | 1944-8-16 | Obowiązki burmistrza m. Białej Podlaskiej (16.8.1944 r. do 23.8.1944 r. ) powierzył por. K. Wrzosowi (porucznik Dywizji Kościuszkowskiej). Pierwsza konferencja partyjna komunistów wybrała Komitet Powiatowy PPR. Sekretarzem pozostał Michał Sokołowski, członkami zaś wybrano między innymi: Jana Drzymałę, Głowackiego, Jakimczuka, Jastrzębskiego, Hieronima Ładniaka, F. Piątkowskiego i Jana Wójcika. | 8 |
| XX | 1944-8-24 | 24 sierpnia 1944 r. wydano dekret rozwiązujący tajne organizacje wojskowe na terenie Polski Lubelskiej. Dekret ten przyczynił się do narastania wrogich nastrojów wśród żołnierzy Polski Podziemnej. | 1 |
| XX | 1944-8 | W sierpniu 1944 roku dyrektor Gimnazjum J. I. Kraszewskiego Stanisław Damrosz pieszo przeszedł z Białej do Lublina i z powrotem, przynosząc z PKWN dokument zezwalający na rozpoczęcie nauki w bialskich szkołach średnich. 1 września rozpoczęła się nauka w „Kraszewskim". | 8 |
| XX | 1944-9 | Wielu żołnierzy 34 pułku piechoty AK powróciło do swoich miejsc zamieszkania, podjęło pracę lub naukę. Niektórzy z nich obawiając się aresztowania zaczęli się ukrywać. Część z nich rozpoczęło walkę z nowym okupantem radzieckim oraz z narzuconą komunistyczną władzą. W wyniku działań NKWD oraz organów bezpieczeństwa PKWN jesienią rozpracowano struktury komendy obwodu bialskiego i doprowadzono do prawie całkowitego ich rozbicia. | 1 |
| XX | 1944-9 | W końcu września 1944 roku powołano Miejską Radę Narodową. Jej przewodniczącym i burmistrzem miasta został Ludwik Denisiuk (od 29 sierpnia 1944 r. do kwietnia 1945 r.) - nauczyciel i działacz ludowy, a jego zastępcą - Romuald Cerynger z PPR. Także dopiero we wrześniu, a więc później niż w innych powiatach Lubelszczyzny, rozpoczęła działalność Komenda Powiatowa MO. | 8 |
| XX | 1944-9 | Od września 1944 roku do stycznia 1945 roku na terenie całego Podlasia organizowały się nowe jednostki II Armii WP. Na represje, aresztowania i wywózki do obozów w ZSRR narażona została przede wszystkim kadra i część żołnierzy I Batalionu. Bazę żołnierską BCh stanowiła ludność chłopska. W kraju zaczęło się ujawnianie wielu organizacji (SL, SP), których członkowie mieli nadzieję na uzyskanie legalnego statusu. | 8 |
| XX | 1944-9 | We wrześniu 1944 roku w szeregach MO było 63 ludzi, a w listopadzie już 184 ludzi w tym 1 oficer, 81 podoficerów i 102 szeregowych. Stanowisko komendanta powiatowego pełnił por. Czesław Jastrzębski. Komenda powiatowa i posterunek miejski MO w Białej Podlaskiej zajmowały budynek Cechu Rzemiosł przy ul. Moniuszki 10. | 8 |
| XX | 1944-10-7 | 7 października 1944 r. ogłoszono dekret o Milicji Obywatelskiej, który został zawarty w Dzienniku Ustaw. MO została zorganizowana na wzór formacji wojskowej i formalnie podporządkowana ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego. | 1 |
| XX | 1944 | Na Podlasiu, podobnie jak na całej Lubelszczyźnie, rozpoczął się zbrojny opór przeciwko władzy NKWD. W Białej Podlaskiej do pierwszej akcji doszło już jesienią 1944 roku, kiedy to z więzienia przy ul. Prostej uwolniono ok. 50 więźniów. Kolejną akcję na bialskie więzienie przeprowadził 9 marca 1945 roku. | 8 |
| XX | 1944-11 | Na początku października 1944 r. komunistyczne władze gwałtownie zaostrzyły metody postępowania wobec niepodległościowego podziemia. Całe Podlasie ogarnęła fala masowych aresztowań przeprowadzonych przez NKWD i sowiecki kontrwywiad wojskowy. Oddziały NKWD wspólnie z grupami operacyjnymi PUBP i MO zaczęły przeprowadzać po wsiach akcje pacyfikacyjne, w czasie których aresztowano członków podziemia. W wyniku tych działań rozpracowano struktury bialskiego obwodu AK i doprowadzono do prawie całkowitego ich rozbicia. Aresztowano także żołnierzy BCh ze służb i placówek terenowych. | 1 |
| XX | 1944-10-3 | W nocy z 3 na 4 października 1944 roku przeprowadzono pierwsze masowe aresztowania akowców z Białej Podlaskiej . Zamknięto wówczas do więzienia na Prostej ok. 100 osób, wśród nich pierwszego powojennego burmistrza Białej Tomasza Kowalewskiego, grupę podoficerów z 34 pp AK, grupę bialskiej młodzieży z oddziałów „Zenona" i „Lecha". Zatrzymanych akowców, po śledztwie w bialskim więzieniu, przewożono ciężarówkami przez Brześć do aresztu w Białymstoku. | 8 |
| XX | 1944-11-20 | W sprawozdaniu sytuacyjnym za okres 20 listopada do 15 grudnia 1944 r. Starosta Bialski zaznaczył, że „Współpraca Stronnictw Politycznych na drodze ku lepszemu. Donosił również, że Powiatowy Zjazd SL opowiedział się między innymi za współpracą z PPR, poparł PKWN, potępił rząd londyński. Jak widać, władze Stronnictwa udzieliły swojego poparcia władzy ludowej. | 1 |
| XX | 1944-10 | W październiku 1944 roku powołano przy referacie kultury i sztuki starostwa Powiatowy Zespół Artystyczny, który wystawiał tak popularne wówczas rewie. Spektakle w Domu Ludowym, w wieży zamku czy też w szkole podstawowej przy ul. Narutowicza cieszyły się ogromnym powodzeniem. „Teatr Miejski" utworzono przy Zarządzie Miejskim. | 1 |
| XX | 1944-11 | W listopadzie 1944 roku z elektrowni miejskiej odbudowanej przez inż. Tomasza Kowalewskiego i jego robotników popłynął prąd. Wkrótce potem ruszyła miejska drukarnia, zorganizowano też zakład oczyszczania miasta. | 8 |
| XX | 1944-12-8 | 8 grudnia 1944 r. odbył się zjazd powiatowy Stronnictwa Ludowego w powiecie bialskim. W sprawozdaniu sytuacyjnym za okres 20 listopada do 15 grudnia 1944 r. Starosta Bialski zaznaczył, że „Współpraca Stronnictw Politycznych na drodze ku lepszemu. | 8 |
| XX | 1944 | W 1944 roku w wyniku działań NKWD, kontrwywiadu Armii Czerwonej oraz organów bezpieczeństwa PKWN rozpracowane zostały struktury oddziałów biorących udział w akcji „Burza", co doprowadziło do prawie całkowitego ich rozbicia. | 8 |
| XX | 1944 | Milicja Obywatelska (MO) w 1944 r. odegrała istotną rolę w procesach (politycznych, gospodarczych, społecznych) zachodzących na terenie powiatu bialskiego. MO zajmowała się przeważnie sprawami porządku publicznego oraz uczestniczyła w zwalczaniu grup podziemnych. | 8 |
| XX | 1944 | W 1944 r. ważne znaczenie dla funkcjonowania „władzy ludowej" miało zorganizowanie PUBP (Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego). Stworzyło to możliwość przystąpienia do pewnych działań, zmierzających do rozprawienia się z opozycją polityczną. W tym czasie konsekwentnie tworzono terenowy aparat bezpieczeństwa publicznego, wspierany przez służby NKWD. | 12 |
| XX | 1944 | W okresie 1944-1949 r. H. B. Raabego nosiła oficjalna nazwę: Centrala Spółdzielni Spożywców "Społem" - Przemysłowe Zakłady Drzewne w Białej Podlaskiej. [Zdjęcia: Raabe] | 1 |
| XX | 1944 | W 1944 r. w Białej Podlaskiej powiększono szpital do 250 łóżek urządzając 4 oddziały: internę, chirurgię, zakaźny i ginekologię. | 8 |
| XX | 1944-12-25 | 25 grudnia 1944 r. wszyscy ujawnieni członkowie oddziału - na rozkaz „Zenona" - uciekli z terenu powiatu bialskiego. Aresztowania dokonane przez sowiecki aparat bezpieczeństwa uniemożliwiły w praktyce jakąkolwiek działalność konspiracyjną w Obwodzie AK Biała Podlaska. | 2 |
| XX | 1945-1-19 | 19 stycznia 1945 Komendant Główny Armii Krajowej gen. „Niedźwiadek" rozwiązał rozkazem Armię Krajową, a już 20 stycznia 1945 powstała nowa organizacja, przyjmująca nazwę Ruch Oporu Armii Krajowej ROAK w starych strukturach organizacyjnych. | 8 |
| XX | 1945-1-27 | Ogólna liczba gospodarstw rolnych, według danych z 27 stycznia 1945 r., w powiecie bialskim wynosiła 16500. | 2 |
| XX | 1945-1 | W styczniu 1945 jedynym azylem dla młodych ludzi w Białej Podlaskiej było gimnazjum i liceum J. I. Kraszewskiego, gdzie można było czuć się bezpiecznie i uniknąć aresztowania. | 8 |
| XX | 1945-1 | W styczniu 1945 r. w Białej Podlaskiej znajdowały się 62 osoby narodowości żydowskiej, w tym 23 Żydów bialskich. Na terenie powiatu Biała Podlaska hitlerowcy zamordowali ponad 12 000 Żydów. Ponad 6 000 z nich pochodziła z Białej Podlaskiej. W lesie w pobliżu Łomaz zamordowano ponad 3 500, w okolicy fortu Kobylany ponad 800 osób, w lesie Grabarka w pobliżu wsi Wólka Plebańska ponad 600 osób. | 2 |
| XX | 1945 | Wiosną 1945 roku rozpoczęła się powojenna wędrówka ludów. Z Białej wyjeżdżali ci, którzy tu się znaleźli w czasie wojny, głównie Polacy z Poznańskiego. Do Białej zaś przyjeżdżali Polacy zza Buga, repatrianci z Brześcia i Polesia. | 1 |
| XX | 1945-4 | W kwietniu 1945 r. Gimnazjum żeńskie im. E. Plater wznowiło naukę Później rozpoczęły działanie kolejne szkoły średnie: Gimnazjum Kupieckie oraz Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych. | 1 |
| XX | 1945-6 | W mieście i okolicy formowały się jednostki II Armii Ludowego Wojska Polskiego. W samej Białej organizowano i szkolono kompanię samochodową, która wiosną 1945 r. brała udział w walkach pod Budziszynem. W czerwcu 1945 roku przybył do miasta, wprost z Berlina, 3. pułk piechoty 1. DP im. T. Kościuszki, dowodzony przez płk Zygmunta Duszyńskiego. Uroczyste powitanie żołnierzy przez mieszkańców Białej odbyło się na Nowym Rynku, który z tej okazji otrzymał nowa nazwę - Plac Wojska Polskiego. Powojenna odbudowa odbywała się jednak w atmosferze narastającego terroru. | 2 |
| XX | 1945-9 | WiN („Wolność i Niezawisłość") powstała we wrześniu 1945 r. w Warszawie, jako organizacja niepodległościowa. Zadaniem głównym było przeciwdziałanie sowietyzacji Polski, oraz ujawnienie agentów służb specjalnych, którzy przenikali do ROAK. WiN w swoim programie, działająca jako zrzeszenie, była przeciwna walce zbrojnej, dopuszczając jedynie samoobronę. | 5 |
| XX | 1945-10 | Wspólnymi siłami ROAK, dowodzonymi przez „Zenona" jako komendanta Obwodu Biała Podlaska, przeprowadzono w październiku 1944, oraz w marcu i maju 1945 akcje zbrojne na więzienie w Białej Podlaskiej, uwalniając 120 żołnierzy Armii Krajowej, którzy byli aresztowani i przetrzymywani do dyspozycji NKWD i UB. | 1 |
| XX | 1945 | Synagoga w Białej Podlaskiej (ul. Łazienna 2). Po zakończeniu wojny budynek przebudowano na sklep. | 1 |
| XX | 1945 | W 1945 roku zorganizowano powiatowy Urząd Bezpieczeństwa. Przyczyna tych „opóźnień" była oczywista - Podlasie nie miało komunistycznych kadr mogących organizować ogniwa władzy ludowej. W chwili wyzwalania Białej nie było w mieście ani jednego członka PPR. Nie było też partyzantów GL czy AL, którzy mogliby od razu zasilić szeregi MO czy UB. | 1 |
| XX | 1945 | W 1945 roku w Białej Podlaskiej powstał Związek Walki Młodych. Ówczesny I sekretarz Komitetu Powiatowego PPR Michał Sokołowski dał zadanie wybranej grupie młodzieży robotniczej zorganizowania koła ZWM, przydzielając im jednocześnie świetlicę na rogu pl. Wolności i Piłsudskiego. W początkach 1945 roku odbył się I Zjazd Powiatowy ZWM. W całym powiecie było wówczas 50 członków ZWM, podczas gdy organizacja OM TUR liczyła 100 członków. | 1 |
| XX | 1945 | W pierwszych latach po wojnie życie gospodarcze przebiegało w Białej Podlaskiej pod hasłem rozwoju spółdzielczości i sektora państwowego. W 1945 r. powstała Spółdzielnia Pracy „Kierowca i Mechanik Samochodowy", lokując się na pl. Rubina. | 8 |
| XX | 1945 | Na terenie powiatu znajdują się groby masowe : 1) w Białej Podlaskiej - przy ul. Nowej na placu rynkowym (targowica świńska) przy ul. Nowej (cmentarz żydowski) w obrębie „Getta" i na placu fabryki Raabego przy więzieniu Gestapo. Ogólna ilość pomordowanych około 4000 osób (1939-1944), 2) w Błotkowie Dużym - przy torze kolejowym, grób jeńców radzieckich około 500 osób,. 3) w Sielczyku - koło wsi, na przestrzeni 3000 pochowano 14 000 jeńców radzieckich, 4) w Woskrzenicach - w lesie parafialnym, kilkanaście tysięcy jeńców radzieckich, 5) w Sidorkach - na północny zachód od wsi, uroczysko Zofii Las - masowy grób jeńców włoskich, 6) w Wólce Plebańskiej - koło wsi, po prawej stronie szosy Biała Podlaska - Łomazy, pochowano 250 Polaków i Żydów rozstrzelanych przez Gestapo. 7) grób masowy na Grabarce - 600 osób. | 2 |
| XX | 1946 | W początkach 1946 r. w Białej Podlaskiej zaczęli pojawiać się, w Polskim Urzędzie Repatriacyjnym (PUR), obok repatriantów, wracający żołnierze Armii Krajowej z Wileńszczyzny, przetrzymywani na terenie ZSRR w obozach. W niedługim czasie z transportem repatriantów powróciła znaczna grupa żołnierzy Armii Krajowej wywiezionych z Białej Podlaskiej. Wśród nich obok oficerów znalazł się dowódca 9-tej dyw. Podlaskiej Armii Krajowej gen. Ludwik Bitner ps. „Halka". | 9 |
| XX | 1946 | W początkach 1946 roku pierwszy transport polskich Żydów z Rosji przekroczył granicę Polski, jednak miejscowa ludność była wrogo nastawiona. Pociąg wiozący Żydów został ukamienowany. Żydzi z Białej, którzy opuścili swoje domy w 1939 r., wrócili do domu mając nadzieję na ponowne połączenie się z bliskimi; zamiast tego odkryli, że prawie wszyscy Żydzi wyjechali, a ci, którzy zginęli w Białej, zostali pochowani chaotycznie w całym mieście. Ich kości ekshumowano i pochowano w zbiorowej mogile, na zrujnowanym cmentarzu żydowskim oraz wzniesiono kamień pamiątkowy. Część tych, którzy wrócili z Rosji, kontynuowała swoją działalność i wyemigrowała do Niemiec, Dolnego Śląska, Łodzi i Szczecina. | 9 |
| XX | 1946 | W 1946 r. miastem wstrząsnęła potężna eksplozja. Kamień pamiątkowy na wspólnym grobie został zniszczony. Było jasne, że w Białej Podlaskiej nie da się pozostać, Żydzi jeden po drugim wyjeżdżali na Dolny Śląsk. | 2 |
| XX | 1947-2 | Do czasu amnestii w lutym 1947 r. przyjazd do Białej dla każdego AK-owca związany był z poważnym ryzykiem i wymagał zachowania szczególnych środków bezpieczeństwa. Nawet po amnestii przypadkowe spotkanie chociażby w pociągu były często wykorzystywane przez służby specjalne do przesłuchań. | 1 |
| XX | 1947 | Ostatnie transporty z łagrów przybyły do Białej w 1947 roku. Mieszkańcy otaczali wszystkich łagiemików serdeczną, świadczoną bezinteresownie, opieką. | 1 |
| XX | 1947 | Uruchomiono produkcję w zakładach Raabego, przekształconych teraz w spółdzielnię o nazwie „Zakłady Przemysłowe H. B. Raabe". W 1947 roku zatrudniały one ok. 100 robotników i były największym wówczas zakładem przemysłowym miasta. [Zdjęcia: Raabe] | 1 |
| XX | 1948 | Po wygraniu w 1948 roku przez Hilarego Minca „bitwy o handel" rozpoczęła się likwidacja prywatnych sklepów i zakładów rzemieślniczych. W zamian zorganizowano Spółdzielnię Spożywców „Społem". | 2 |
| XX | 1949 | W Białej Podlaskiej do 1949 roku nie było zawodówek. Istniały 4-letnie gimnazja zawodowe i 3-letnie licea. | 5 |
| XX | 1950 | W latach pięćdziesiątych XX w. bialska „ciuchcia" (Bialska Kolej Dojazdowa) przeżywała największy rozkwit. W kierunku Białej woziła najczęściej kredę ze złoża w okolicy Kornicy, płody rolne, żywe zwierzęta, drewno z miejscowych lasów, wyroby spirytusowe z Wytwórni Win i Likierów w Cieleśnicy (w tym surowy spirytus w beczkach), a także kiszone ogórki. Natomiast w odwrotną stronę najczęściej wagony wypełniało zaopatrzenie dla lokalnych Gminnych Spółdzielni. W tym czasie też rozpoczęły służbę nowoczesne - jak na owe czasy - parowozy Px48 | 1 |
| XX | 1950 | W 1950 roku w Białej Podlaskiej założono Spółdzielnię Pracy „Stolarz", Spółdzielnię Krawców „Nowy Styl" oraz Spółdzielnię Galanterii Skórzanej „Podlasie" - powstałą z połączenia dwóch spółdzielni: szewskiej oraz rymarzy i tapicerów. Upaństwowione zakłady ślusarskie Eugeniusza Osikowskiego i Henryka Siedleckiego, mieszczące się na pl. Wojska Polskiego, przekształcono w Zakłady Metalowe Przemysłu Terenowego. | 1 |
| XX | 1950 | W 1950 roku w Białej Podlaskiej spółdzielnia „Zakłady Przemysłowe H.B. Raabe" została znacjonalizowana i przemianowana na Bialskie Zakłady Przemysłu Drzewnego. | 1 |
| XX | 1951 | Od 1951 r. Działał w Białej Podlaskiej zespół amatorski „Spółdzielca", zorganizowany przy bialskich spółdzielniach pracy przez Czesława Dyrżałowskiego. | 1 |
| XX | 1951 | Po 1951 roku Niższą Szkołę Muzyczną przejęło państwo nadając jej nową nazwę - Państwowa Szkoła Muzyczna im. F. Chopina. | 2 |
| XX | 1953 | W roku 1953 jedyną inwestycją powstałą w Białej Podlaskiej było oddanie do użytku nowo wybudowanego gmachu Technikum Ekonomicznego. | 1 |
| XX | 1953 | W 1953 roku oddano do użytku budynek Technikum Ekonomicznego przy ul. Świerczewskiego w Białej Podlaskiej. | 1 |
| XX | 1954 | Biała Podlaska tamtych lat to miasto kresowe, o typowo wschodniej drewnianej architekturze, tonące w zieleni, z ulicami brukowanymi „kocimi łbami", z głębokimi rynsztokami po bokach. Jedynie ulice Brzeska i Warszawska miały nawierzchnię z kostki bazaltowej, ułożoną podczas przebudowy trasy Warszawa-Terespol w 1954 r. Centrum łączyła z dzielnicą Wola tylko jedyna ulica - Hanki Sawickiej, z drewnianym mostem na Krznie. | 1 |
| XX | 1954 | W 1954 roku niewielka grupa wyznawców prawosławia, mieszkających po II wojnie światowej w Białej Podlaskiej, otrzymała nową świątynię. Drewnianą kaplicę przeniesiono tutaj z Cycowa w woj. Chełmskim. | 1 |
| XX | 1955 | 1955 rok przyniósł pewne ożywienie w życiu miasta. Wówczas to ruszyła budowa dużego osiedla mieszkaniowego dla pracowników rozbudowywanego w pobliskich Małaszewiczach suchego portu przeładunkowego. | 1 |
| XX | 1955 | W Białej Podlaskiej nie było wodociągów, a mieszkańcy zaopatrywali się w wodę w studniach abisyńskich, z ręcznymi pompami tłokowymi. W 1955 roku został zbudowany pierwszy odcinek sieci kanalizacyjnej w Białej Podlaskiej w osiedlu ZOR przy ul. Mickiewicza. | 1 |